Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 192 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАТЫМ
кән йыртҡыслыҡтары, граждандар һуғышы ваҡытында татылған аҙаптар бер-бер артлы уттеләр. Б. Бикбай.
ТАТЫМ (Р.: небольшое количество ка-кого-л. продукта, достаточное для определения вкуса; И.: morsel, bit; T.: tadım) с. һөйл.
Бер татып ҡарарлыҡ күләмдәге. □ Небольшое количество какого-л. продукта, достаточное для определения вкуса. Бер татым тоҙ юҡ. Бер татым икмәк.
ТАТЫМЛЫ I (Р.: обладающий хорошими вкусовыми качествами (о пище); И.: savoury; T.: tatlı) с.
Үҙенсәлекле тәме булған, татлы. □ Обладающий хорошими вкусовыми качествами (о пище). Татымлы сәй. Татымлы бәлеш. Татымлы аш.
ТАТЫМЛЫ II (Р: едкий; И.: tart; Т.: yakıcı) с. диал.
Әсе (еҫкә ҡарата). □ Едкий, кислый (о запахе). Татымлы еҫ.
ТАТЫР (Р.: солонцы; И.: saline soil; T.: tuz) и.
1. һыу йәки тупраҡтағы тоҙ. □ Солонцы. / Солонцовый, солонцеватый. Татыр һыу. ■ Юл, татыры сығып, ағарып ятҡан яланғас ерҙәр аша бара. И. Көҫәпҡол. Көтөр батырҙың һыйыры татыр яларға сыҡҡан. Легенданан.
2. (йәки аҡ татыр,) Тупрағы тоҙло ер. □ Солонцы, солончак. ■ Юрмый буйҡайҙары, ай, татыр аҡ, татырҡайҙарҙа мал ятыр. Халыҡ йырынан.
3. диал. Ҡайнағанда иремәйенсә һауыт эсенә ултырып ҡатҡан тоҙҙар; юшҡын. □ Накипь, осадок. Татыр ултырыу. Сәйнуккә татыр ултырған. Самауырҙы татырҙан таҙартыу.
4. диал. һыуҙың йылылап туңмай ятҡан ере; йылыу, ҡаран. □ Полынья. Татырҙа һыу туңмай. Татыр һыуы алыу.
ТАТЫР БЕСӘН (Р: мелкое луговое сено; И.: small meadow hay; T.: ufak ot) и.
Ваҡ туғай бесәне. □ Мелкое луговое сено. Был аҡланда татыр бесән генә уҫә. Татыр бесән ырмалы тугел. Татыр бесән ҡойолоп тик ята.
ТАТЫРҒА и. ҡар. татырлан.
ТАТЫРЛАН (Р: солерос; И.: kind of weed; T.: bir tür bitki) и. бот.
Татырлы ерҙә үҫә торған ҡара-ҡаршы быуынтыҡ һабаҡлы, ваҡ япраҡлы, башаҡ һымаҡ сәскәле үлән. □ Солерос (лат. Salicomid). Татырлан уҫкән. Татырлан баҫҡан. Татырлан менән кумелгән.
ТАТЫРЛАУЫҠ (татырлауығы) и. ҡар. татырлыҡ. Был ерҙәр татырлауыҡ.
ТАТЫРЛЫ (Р.: солонцеватый; И.: saline; T: tuzlu) с.
Татыры бар; тоҙло, әсе. □ Солонцеватый. Татырлы ер. Татырлы булыу. ■ Ул кулдән кеше бер тамсы ла һыу эсә алмаған. Үтә татырлы булған уның һыуы. 3. Биишева.
ТАТЫРЛЫҠ (татырлығы) (Р: солончак; И.: saline soil; T: tuzlu yer) и.
Тупрағы татырлы ер. □ Солончак. Татырлыҡта улән насар уҫә. Татырлыҡ баҫҡан.
ТАТЫРҺЫҘ (Р: мягкий, несолонцеватый; И.: having no salt; T: tuzsuz) с.
Татыры юҡ; тоҙһоҙ, йомшаҡ. □ Мягкий, несолонцеватый. Татырһыҙ һыу. Татырһыҙ булыу.
ТАТЫТЫУ (татыт-) ҡ. йөкм. ҡар. татыу I. понуд. от татыу I. Донъяның әсеһен куп татытты. ■ [Әсәйем] көйәнтәләп ташып, шишмәләрҙең тәмен татытҡан. X. Назаров.
ТАТЫУ I (таты-) (Р: пробовать; И.: taste; T: tatmak) ҡ.
1. Ауыҙға ҡабып тәмен ҡарау, тәмләү. □ Пробовать, отведывать. Аштың тоҙон татыу. Сәйҙең шәкәрен татыу. К Һөйөндөк ҡарт уҙ тирмәһен урта тирәгәрәк ҡорҙо. Рәтен белә ул: алдараҡ торһаң, ҡымыҙҙы татыусылар аҙаҡҡа тиклем уның тәмен онота. 3. Ураҡсин. Бер генә тапҡыр булһа ла әсәһенең һөтөн татып та ҡарамаған сабый билдәһеҙ ауылда билдәһеҙ кешеләр ҡулында ятып ҡалды. Т. Ғарипова. Шыҡһыҙ, тимә, көҙөмдөң дә емешен китсе татып. А. Ғарифуллина.
2. Ауыҙ итеү; ашау. □ Пробовать, есть. ■ [Хәкимйән:] Сабира апайҙа ай буйы торҙоҡ. Кулме яҡты йөҙөн курҙек, татлы һыйҙарын татыныҡ. Ф. Иҫәнғолов.
3. кусм. Башыңдан үткәреү; күреп белеү, кисереү. □ Испытывать, переживать. Бәхет
192
кән йыртҡыслыҡтары, граждандар һуғышы ваҡытында татылған аҙаптар бер-бер артлы уттеләр. Б. Бикбай.
ТАТЫМ (Р.: небольшое количество ка-кого-л. продукта, достаточное для определения вкуса; И.: morsel, bit; T.: tadım) с. һөйл.
Бер татып ҡарарлыҡ күләмдәге. □ Небольшое количество какого-л. продукта, достаточное для определения вкуса. Бер татым тоҙ юҡ. Бер татым икмәк.
ТАТЫМЛЫ I (Р.: обладающий хорошими вкусовыми качествами (о пище); И.: savoury; T.: tatlı) с.
Үҙенсәлекле тәме булған, татлы. □ Обладающий хорошими вкусовыми качествами (о пище). Татымлы сәй. Татымлы бәлеш. Татымлы аш.
ТАТЫМЛЫ II (Р: едкий; И.: tart; Т.: yakıcı) с. диал.
Әсе (еҫкә ҡарата). □ Едкий, кислый (о запахе). Татымлы еҫ.
ТАТЫР (Р.: солонцы; И.: saline soil; T.: tuz) и.
1. һыу йәки тупраҡтағы тоҙ. □ Солонцы. / Солонцовый, солонцеватый. Татыр һыу. ■ Юл, татыры сығып, ағарып ятҡан яланғас ерҙәр аша бара. И. Көҫәпҡол. Көтөр батырҙың һыйыры татыр яларға сыҡҡан. Легенданан.
2. (йәки аҡ татыр,) Тупрағы тоҙло ер. □ Солонцы, солончак. ■ Юрмый буйҡайҙары, ай, татыр аҡ, татырҡайҙарҙа мал ятыр. Халыҡ йырынан.
3. диал. Ҡайнағанда иремәйенсә һауыт эсенә ултырып ҡатҡан тоҙҙар; юшҡын. □ Накипь, осадок. Татыр ултырыу. Сәйнуккә татыр ултырған. Самауырҙы татырҙан таҙартыу.
4. диал. һыуҙың йылылап туңмай ятҡан ере; йылыу, ҡаран. □ Полынья. Татырҙа һыу туңмай. Татыр һыуы алыу.
ТАТЫР БЕСӘН (Р: мелкое луговое сено; И.: small meadow hay; T.: ufak ot) и.
Ваҡ туғай бесәне. □ Мелкое луговое сено. Был аҡланда татыр бесән генә уҫә. Татыр бесән ырмалы тугел. Татыр бесән ҡойолоп тик ята.
ТАТЫРҒА и. ҡар. татырлан.
ТАТЫРЛАН (Р: солерос; И.: kind of weed; T.: bir tür bitki) и. бот.
Татырлы ерҙә үҫә торған ҡара-ҡаршы быуынтыҡ һабаҡлы, ваҡ япраҡлы, башаҡ һымаҡ сәскәле үлән. □ Солерос (лат. Salicomid). Татырлан уҫкән. Татырлан баҫҡан. Татырлан менән кумелгән.
ТАТЫРЛАУЫҠ (татырлауығы) и. ҡар. татырлыҡ. Был ерҙәр татырлауыҡ.
ТАТЫРЛЫ (Р.: солонцеватый; И.: saline; T: tuzlu) с.
Татыры бар; тоҙло, әсе. □ Солонцеватый. Татырлы ер. Татырлы булыу. ■ Ул кулдән кеше бер тамсы ла һыу эсә алмаған. Үтә татырлы булған уның һыуы. 3. Биишева.
ТАТЫРЛЫҠ (татырлығы) (Р: солончак; И.: saline soil; T: tuzlu yer) и.
Тупрағы татырлы ер. □ Солончак. Татырлыҡта улән насар уҫә. Татырлыҡ баҫҡан.
ТАТЫРҺЫҘ (Р: мягкий, несолонцеватый; И.: having no salt; T: tuzsuz) с.
Татыры юҡ; тоҙһоҙ, йомшаҡ. □ Мягкий, несолонцеватый. Татырһыҙ һыу. Татырһыҙ булыу.
ТАТЫТЫУ (татыт-) ҡ. йөкм. ҡар. татыу I. понуд. от татыу I. Донъяның әсеһен куп татытты. ■ [Әсәйем] көйәнтәләп ташып, шишмәләрҙең тәмен татытҡан. X. Назаров.
ТАТЫУ I (таты-) (Р: пробовать; И.: taste; T: tatmak) ҡ.
1. Ауыҙға ҡабып тәмен ҡарау, тәмләү. □ Пробовать, отведывать. Аштың тоҙон татыу. Сәйҙең шәкәрен татыу. К Һөйөндөк ҡарт уҙ тирмәһен урта тирәгәрәк ҡорҙо. Рәтен белә ул: алдараҡ торһаң, ҡымыҙҙы татыусылар аҙаҡҡа тиклем уның тәмен онота. 3. Ураҡсин. Бер генә тапҡыр булһа ла әсәһенең һөтөн татып та ҡарамаған сабый билдәһеҙ ауылда билдәһеҙ кешеләр ҡулында ятып ҡалды. Т. Ғарипова. Шыҡһыҙ, тимә, көҙөмдөң дә емешен китсе татып. А. Ғарифуллина.
2. Ауыҙ итеү; ашау. □ Пробовать, есть. ■ [Хәкимйән:] Сабира апайҙа ай буйы торҙоҡ. Кулме яҡты йөҙөн курҙек, татлы һыйҙарын татыныҡ. Ф. Иҫәнғолов.
3. кусм. Башыңдан үткәреү; күреп белеү, кисереү. □ Испытывать, переживать. Бәхет
192