Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 196 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАУРАТ КӨНӨ
сифаттары вә ғәләмәттәре зекер ителде. «Ағиҙел», № 5, 2012.
ТАУРАТ КӨНӨ (Р.: семь дней сотворения мира; И.: seven days of this world's creation; T.: Dünyanın oluşumu) и. дини.
Донъя яралғандың тәүге ете көнө. □ Семь дней сотворения мира. Таурат көнөн тасуирлау. Таурат көнө тураһында легенда.
ТАУСИӘ [ғәр. (Р.: рекомендация, совет; И.: council; T.: tavsiye) и. иҫк. ҡар. кәңәш.
Нисек итергә өйрәтеп әйткән һүҙ. □ Рекомендация, совет. Таусиә һорау. Кешенең таусиәһен тотоу.
ТАУСИӘ ИТЕҮ (тәүсиә ит-) (Р: рекомендовать; И.: recommend; T.: tavsiye etmek) ҡ. иҫк. кит.
Кәңәш биреү. □ Рекомендовать, советовать. ■ Таусиә итәм һиңә мин: инде ысын һуҙле бул. Ш. Бабич.
ТАУСЫ (Р: горнорабочий; И.: miner; T.: madenci) и.
Ҡаҙылдыҡ байлыҡ сығарыу эшендәге эшсе. □ Горнорабочий, горняк. / Горняцкий. Таусылар ойошмаһы. Таусының эше. Таусылар биҫтәһе.
ТАУ ТАМЫРЫ и. бот. ҡар. татлыҡай. Тау тамыры ҡаҙып алыу. Тау тамыры йыйыу. Тау тамыры ашау.
ТАУ-ТАУ (Р: горы чего', И.: heap, pile, mass; T.: çok) c.
Нимәнеңдер күплегенә баҫым яһап әйтелә.
□ Горы чего, очень много чего. Тау-тау кәлтә. Тау-тау иген. Тау-тау кейем. Тау-тау хәбәр. М Игенен һуғып, тау-тау итеп мөгәзәйгә ташып ҡуйғандар. М. Тажи.
ТАУ-ТАШ (Р: каменистая местность; И.: stones and all; T: taşlı yer) и. йыйн.
Тау һәм таштар; таулы, ташлы урын. □ Каменистая местность. Тау-таш араһы. Тау-таш аҡтарыу. М Юлымда бар тау-таш, боролмалар, кук кукрәуе, йәшен йәшнәуе. Р. Ғарипов. Һыу ярып, тау-таш тетрәтеп, Һәубән донъяға сыҡҡан. «Аҡбуҙат».
♦ Тау-таш илау бик ныҡ ҡайғырып илау.
□ Горько плакать. • Етем илаһа, тау-таш илай. Мәҡәл.
ТАУ ТИШЕГЕ (Р: пещера; И.: cavern; T.: mağara) и. диал. ҡар. мәмерйә.
Ер аҫтында барлыҡҡа килгән ҡыуышлыҡ. □ Пещера. Тау тишегенең эсенә инеу. Тау тишегендә йылан куренә. Тау тишеге бик тар булған икән.
ТАУ ТӨЛКӨҺӨ (Р: лиса горная; И.: small fox species; T.: Tibet tilkisi) и. диал.
Һары төҫтәге ҙур булмаған төлкө. □ Лиса горная (лат. Vulpes ferrilata). Tay төлкөһө кубәйеу. Tay төлкөһө тиреһе. Tay төлкөһөн куреу.
ТАУ ҮҘӘГЕ (Р: межгорье; И.: mountain valley; T: iki dağın arası) и. диал.
Ике тау араһы. □ Межгорье. Тау уҙәгенә юл алыу. Тау уҙәгенән йылға башлана.
ТАУ ҮҢЕРЕ (Р: подножие; И.: foot of a mountain; T: dağ eteği) и. диал.
Tay итәге. □ Подножие. Тау уңерендә еләк өлгөрөу. Тау уңеренә тиклем йугереу.
ТАУ ҺАҒЫҘЫ (Р: тау-сагыз; И.: Scor-zonera tau-saghyz', T: bir tür bitki) и. бот.
Тамырҙарында каучук булған күп йыллыҡ ярым ҡыуаҡ. □ Тау-сагыз (каучуконосное растение) (лат. Scorzonera tau-saghyz). Тау һағыҙы япрағы. Тау һағыҙы ҡыуағы. Тау һағыҙы сәскәһе.
ТАУҺЫТЫУ (тауһыт-) (Р: использовать нецелесообразно; И.: squander; T: boş yere harcamak) ҡ. диал.
Нимәнелер самаһыҙ күп тотоноп, ныҡ кәметеү. □ Использовать нецелесообразно, растратить, растранжирить, израсходовать сверх нормы. Аксаны тауһытыу. Килемде тауһытыу.
ТАУҺЫУ (тауһы-) (Р: сильно уменьшаться; И.: diminish sharply; T: çok azalmak) ҡ. һөйл.
Ныҡ кәмеү. □ Сильно уменьшаться, убавляться, убывать, спадать. // Убыль, спад. Йылғалағы һыуҙың тауһыуы. Ҡан баҫымы тау һыу ы. ■ Ике яҡтан да көстәр тауһығас, ҡоралдары һынып юғалып бөткәс, бер-береһенең боғаҙҙарынан алып һуғышҡандар. Легенданан.
ТАУШАЛАНЫУ (таушалан-) ҡ. диал. ҡар. таушалыу. Таушаланған кулдәк. Кейеме таушаланып бөткән.
196
сифаттары вә ғәләмәттәре зекер ителде. «Ағиҙел», № 5, 2012.
ТАУРАТ КӨНӨ (Р.: семь дней сотворения мира; И.: seven days of this world's creation; T.: Dünyanın oluşumu) и. дини.
Донъя яралғандың тәүге ете көнө. □ Семь дней сотворения мира. Таурат көнөн тасуирлау. Таурат көнө тураһында легенда.
ТАУСИӘ [ғәр. (Р.: рекомендация, совет; И.: council; T.: tavsiye) и. иҫк. ҡар. кәңәш.
Нисек итергә өйрәтеп әйткән һүҙ. □ Рекомендация, совет. Таусиә һорау. Кешенең таусиәһен тотоу.
ТАУСИӘ ИТЕҮ (тәүсиә ит-) (Р: рекомендовать; И.: recommend; T.: tavsiye etmek) ҡ. иҫк. кит.
Кәңәш биреү. □ Рекомендовать, советовать. ■ Таусиә итәм һиңә мин: инде ысын һуҙле бул. Ш. Бабич.
ТАУСЫ (Р: горнорабочий; И.: miner; T.: madenci) и.
Ҡаҙылдыҡ байлыҡ сығарыу эшендәге эшсе. □ Горнорабочий, горняк. / Горняцкий. Таусылар ойошмаһы. Таусының эше. Таусылар биҫтәһе.
ТАУ ТАМЫРЫ и. бот. ҡар. татлыҡай. Тау тамыры ҡаҙып алыу. Тау тамыры йыйыу. Тау тамыры ашау.
ТАУ-ТАУ (Р: горы чего', И.: heap, pile, mass; T.: çok) c.
Нимәнеңдер күплегенә баҫым яһап әйтелә.
□ Горы чего, очень много чего. Тау-тау кәлтә. Тау-тау иген. Тау-тау кейем. Тау-тау хәбәр. М Игенен һуғып, тау-тау итеп мөгәзәйгә ташып ҡуйғандар. М. Тажи.
ТАУ-ТАШ (Р: каменистая местность; И.: stones and all; T: taşlı yer) и. йыйн.
Тау һәм таштар; таулы, ташлы урын. □ Каменистая местность. Тау-таш араһы. Тау-таш аҡтарыу. М Юлымда бар тау-таш, боролмалар, кук кукрәуе, йәшен йәшнәуе. Р. Ғарипов. Һыу ярып, тау-таш тетрәтеп, Һәубән донъяға сыҡҡан. «Аҡбуҙат».
♦ Тау-таш илау бик ныҡ ҡайғырып илау.
□ Горько плакать. • Етем илаһа, тау-таш илай. Мәҡәл.
ТАУ ТИШЕГЕ (Р: пещера; И.: cavern; T.: mağara) и. диал. ҡар. мәмерйә.
Ер аҫтында барлыҡҡа килгән ҡыуышлыҡ. □ Пещера. Тау тишегенең эсенә инеу. Тау тишегендә йылан куренә. Тау тишеге бик тар булған икән.
ТАУ ТӨЛКӨҺӨ (Р: лиса горная; И.: small fox species; T.: Tibet tilkisi) и. диал.
Һары төҫтәге ҙур булмаған төлкө. □ Лиса горная (лат. Vulpes ferrilata). Tay төлкөһө кубәйеу. Tay төлкөһө тиреһе. Tay төлкөһөн куреу.
ТАУ ҮҘӘГЕ (Р: межгорье; И.: mountain valley; T: iki dağın arası) и. диал.
Ике тау араһы. □ Межгорье. Тау уҙәгенә юл алыу. Тау уҙәгенән йылға башлана.
ТАУ ҮҢЕРЕ (Р: подножие; И.: foot of a mountain; T: dağ eteği) и. диал.
Tay итәге. □ Подножие. Тау уңерендә еләк өлгөрөу. Тау уңеренә тиклем йугереу.
ТАУ ҺАҒЫҘЫ (Р: тау-сагыз; И.: Scor-zonera tau-saghyz', T: bir tür bitki) и. бот.
Тамырҙарында каучук булған күп йыллыҡ ярым ҡыуаҡ. □ Тау-сагыз (каучуконосное растение) (лат. Scorzonera tau-saghyz). Тау һағыҙы япрағы. Тау һағыҙы ҡыуағы. Тау һағыҙы сәскәһе.
ТАУҺЫТЫУ (тауһыт-) (Р: использовать нецелесообразно; И.: squander; T: boş yere harcamak) ҡ. диал.
Нимәнелер самаһыҙ күп тотоноп, ныҡ кәметеү. □ Использовать нецелесообразно, растратить, растранжирить, израсходовать сверх нормы. Аксаны тауһытыу. Килемде тауһытыу.
ТАУҺЫУ (тауһы-) (Р: сильно уменьшаться; И.: diminish sharply; T: çok azalmak) ҡ. һөйл.
Ныҡ кәмеү. □ Сильно уменьшаться, убавляться, убывать, спадать. // Убыль, спад. Йылғалағы һыуҙың тауһыуы. Ҡан баҫымы тау һыу ы. ■ Ике яҡтан да көстәр тауһығас, ҡоралдары һынып юғалып бөткәс, бер-береһенең боғаҙҙарынан алып һуғышҡандар. Легенданан.
ТАУШАЛАНЫУ (таушалан-) ҡ. диал. ҡар. таушалыу. Таушаланған кулдәк. Кейеме таушаланып бөткән.
196