Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 230 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТЕЙӘН
Колхозсылар көн дә, арбаларға тейәлешеп, яландарға ашыҡты. Д. Бүләков. Кешеләр кузовтарға тейәлештеләр ҙә төньяҡҡа табан тура тартылған юлға төштөләр. Р. Низамов.
ТЕЙӘН (Р: постоянно; И.: constantly; T.: sürekli) р. диал. ҡар. гел.
Өҙлөкһөҙ, әленән-әле (дауам иткән эш-хәл, ваҡиға, куренеш һ.б. тураһында), һәр ваҡыт. □ Постоянно. Тейән йылмайыу.
ТЕЙӘНДЕРЕҮ (тейәндер-) (Р: грузить;
И.: ship; T.: yüklemek) ҡ.
Алып китеү өсөн транспорт сараһына тултырыу, һалыу; кемгәлер тейәү, йөкмәтеү. □ Грузить. Әйбер тейәндереу. Арбаға те-йәндереу. Студент кешене ҡалаға һәр ваҡыт тейәндереп ебәрәләр. Тейәндермә шул тиклем, юлда ауыр бит.
ТЕЙӘНЕҮ (тейән ) (Р.: нагружаться; И.: load, take on cargo; T.: yüklemek) ҡ.
Кәрәк-яраҡты тейәү. □ Нагружаться, грузиться. Юлға тейәнеу. Ялға тейәнеу. ■ Шәрәф, иртук алаһы кустәнәстәрен алып, нәмәләрен тейәнеп, юлға сығырға әҙерләнеп бөткәйне. Б. Бикбай. Һөйләшкәнсә, ҡоҙа менән ҡоҙағый, балаларҙы эйәртеп, тейәнеп килеп тә төштөләр. Г. Яҡупова. Отряд, килгәндәге кеуек, яңынан тейәнеп, йыйынып, китергә бойороҡ көтөп, урамға теҙелде. һ. Дәүләтшина.
ТЕЙӘНӘК (тейәнәге) (Р: припадок; И.: fit; stroke; T.: kriz) и. диал. ҡар. быума.
1. һуштан яҙыу, тән тартышыу һ. б. менән характерланған ауырыу. □ Эпилепсия, припадок. Тейәнәктән интегеу.
2. миф. Ауырыу эйәһе. □ Дух падучей болезни, эпилепсии. Тейәнәге бар. Тейәнәк имләу.
ТЕЙӘНӘКЛЕ и. диал. ҡар. быума. Тейә-нәкле менән интегеу. Тейәнәклене дауалау.
ТЕЙӘНӘК ТОТОУ (тейәнәк тот-) (Р.: схватывать (о припадках)', И.: have a fit; T.: kriz geçirmek) ҡ. диал. ҡар. быума тотоу.
Тән тартышып һуштан яҙыу. □ Схватывать (о припадках). // Припадок. Тейәнәк momon интпекшереу. Тейәнәк тотоуҙы дауалау. Тейәнәк тотоуҙан ҡотолоу.
ТЕЙӘНӘК ӘПСЕНЕ (Р.: заговор от эпилепсии; И.: spell against fits; T.: bir tür büyü) и. диал. ҡар. быума әпсене.
Быуманы имләү ысулы. □ Заговор от припадка. Тейәнәк әпсенен ҡабатлау. Тейәнәк әпсенен ятлау. Тейәнәк әпсенен әйтеу.
ТЕЙӘТЕҮ (тейәт-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. тейәү 1. понуд. от тейәү 1. Таш тейәтеу. Утын тейәтеу. ■ Ғәбдел-хәкимов, беренсе квитанцияны алыу дәрте менән ҡанатланып йөрөгәндәге кеуек ук, машиналарҙы уҙе ҡарап тейәтте, игенде уҙе тикшереп ебәрҙе. Яр. Вәлиев. Өс-дурт кеше яллап, машиналарға бураны тейәтеп бөткәндә, ҡараңғы төшкәйне инде. Н. Мусин.
2. ҡар. тейәү 1. ■ Ундағы бойҙайҙарҙы шунда уҡ Ҡормош байҙың уҙ аттарына тейәтеп ҡалаға оҙата башланылар. 3. Биишева. Беҙ Абдулла ағай менән, Мирхәйҙәр ҡарттың бураларын бушатып, егерме йөк бойҙай тейәттек. И. Насыри.
ТЕЙӘҮ (тейә-) (Р: грузить; И.: load; ship; T.: yüklemek) ҡ.
1. Алып китеү өсөн транспорт сараһына күп итеп урынлаштырыу. □ Грузить, нагружать; погружать. // Погрузка. Арбаға бесән тейәу. Йөк тейәу. Тракторға утын тейәу. Халыҡты автобустарға тейәу. ■ Урманға еткәс, Мырҙабай бисәләрҙән айырылып, алдан әҙерләп ҡуйған утынын йәһәт кенә тейәй ҙә ҡайтырға йыйына. Р. Байымов. Йәшниктәрен тейәп, перәник-кәнфит еҫтәре аңҡытып, арбаһының яртыһын тултырғансы уҙе ултырып алып, Рауза килеп етте. Т. Ғарипова.
2. Алып китеү өсөн транспортҡа күп итеп урынлаштырыу (кешеләрҙе). □ Грузить; рассаживать, посадить (в экипаж, на транспорт). ■ Автобустар ҡыҙ һәм егеттәрҙе тейәгән, баҫыуҙарға бара. Г. Сәләм. Урам уртаһынан һалдаттар тейәгән, кузовтары брезент менән ҡапланған ҙур автомашиналар өҙлөкһөҙ утә. И. Абдуллин.
3. кусм. Күп итеп мәғлүмәт туплау. □ Копить, накапливать, скапливать. // Накопление. Мәғлумәт тейәу. ■ Хәҙер [фронтҡа]
230
Колхозсылар көн дә, арбаларға тейәлешеп, яландарға ашыҡты. Д. Бүләков. Кешеләр кузовтарға тейәлештеләр ҙә төньяҡҡа табан тура тартылған юлға төштөләр. Р. Низамов.
ТЕЙӘН (Р: постоянно; И.: constantly; T.: sürekli) р. диал. ҡар. гел.
Өҙлөкһөҙ, әленән-әле (дауам иткән эш-хәл, ваҡиға, куренеш һ.б. тураһында), һәр ваҡыт. □ Постоянно. Тейән йылмайыу.
ТЕЙӘНДЕРЕҮ (тейәндер-) (Р: грузить;
И.: ship; T.: yüklemek) ҡ.
Алып китеү өсөн транспорт сараһына тултырыу, һалыу; кемгәлер тейәү, йөкмәтеү. □ Грузить. Әйбер тейәндереу. Арбаға те-йәндереу. Студент кешене ҡалаға һәр ваҡыт тейәндереп ебәрәләр. Тейәндермә шул тиклем, юлда ауыр бит.
ТЕЙӘНЕҮ (тейән ) (Р.: нагружаться; И.: load, take on cargo; T.: yüklemek) ҡ.
Кәрәк-яраҡты тейәү. □ Нагружаться, грузиться. Юлға тейәнеу. Ялға тейәнеу. ■ Шәрәф, иртук алаһы кустәнәстәрен алып, нәмәләрен тейәнеп, юлға сығырға әҙерләнеп бөткәйне. Б. Бикбай. Һөйләшкәнсә, ҡоҙа менән ҡоҙағый, балаларҙы эйәртеп, тейәнеп килеп тә төштөләр. Г. Яҡупова. Отряд, килгәндәге кеуек, яңынан тейәнеп, йыйынып, китергә бойороҡ көтөп, урамға теҙелде. һ. Дәүләтшина.
ТЕЙӘНӘК (тейәнәге) (Р: припадок; И.: fit; stroke; T.: kriz) и. диал. ҡар. быума.
1. һуштан яҙыу, тән тартышыу һ. б. менән характерланған ауырыу. □ Эпилепсия, припадок. Тейәнәктән интегеу.
2. миф. Ауырыу эйәһе. □ Дух падучей болезни, эпилепсии. Тейәнәге бар. Тейәнәк имләу.
ТЕЙӘНӘКЛЕ и. диал. ҡар. быума. Тейә-нәкле менән интегеу. Тейәнәклене дауалау.
ТЕЙӘНӘК ТОТОУ (тейәнәк тот-) (Р.: схватывать (о припадках)', И.: have a fit; T.: kriz geçirmek) ҡ. диал. ҡар. быума тотоу.
Тән тартышып һуштан яҙыу. □ Схватывать (о припадках). // Припадок. Тейәнәк momon интпекшереу. Тейәнәк тотоуҙы дауалау. Тейәнәк тотоуҙан ҡотолоу.
ТЕЙӘНӘК ӘПСЕНЕ (Р.: заговор от эпилепсии; И.: spell against fits; T.: bir tür büyü) и. диал. ҡар. быума әпсене.
Быуманы имләү ысулы. □ Заговор от припадка. Тейәнәк әпсенен ҡабатлау. Тейәнәк әпсенен ятлау. Тейәнәк әпсенен әйтеу.
ТЕЙӘТЕҮ (тейәт-) ҡ.
1. йөкм. ҡар. тейәү 1. понуд. от тейәү 1. Таш тейәтеу. Утын тейәтеу. ■ Ғәбдел-хәкимов, беренсе квитанцияны алыу дәрте менән ҡанатланып йөрөгәндәге кеуек ук, машиналарҙы уҙе ҡарап тейәтте, игенде уҙе тикшереп ебәрҙе. Яр. Вәлиев. Өс-дурт кеше яллап, машиналарға бураны тейәтеп бөткәндә, ҡараңғы төшкәйне инде. Н. Мусин.
2. ҡар. тейәү 1. ■ Ундағы бойҙайҙарҙы шунда уҡ Ҡормош байҙың уҙ аттарына тейәтеп ҡалаға оҙата башланылар. 3. Биишева. Беҙ Абдулла ағай менән, Мирхәйҙәр ҡарттың бураларын бушатып, егерме йөк бойҙай тейәттек. И. Насыри.
ТЕЙӘҮ (тейә-) (Р: грузить; И.: load; ship; T.: yüklemek) ҡ.
1. Алып китеү өсөн транспорт сараһына күп итеп урынлаштырыу. □ Грузить, нагружать; погружать. // Погрузка. Арбаға бесән тейәу. Йөк тейәу. Тракторға утын тейәу. Халыҡты автобустарға тейәу. ■ Урманға еткәс, Мырҙабай бисәләрҙән айырылып, алдан әҙерләп ҡуйған утынын йәһәт кенә тейәй ҙә ҡайтырға йыйына. Р. Байымов. Йәшниктәрен тейәп, перәник-кәнфит еҫтәре аңҡытып, арбаһының яртыһын тултырғансы уҙе ултырып алып, Рауза килеп етте. Т. Ғарипова.
2. Алып китеү өсөн транспортҡа күп итеп урынлаштырыу (кешеләрҙе). □ Грузить; рассаживать, посадить (в экипаж, на транспорт). ■ Автобустар ҡыҙ һәм егеттәрҙе тейәгән, баҫыуҙарға бара. Г. Сәләм. Урам уртаһынан һалдаттар тейәгән, кузовтары брезент менән ҡапланған ҙур автомашиналар өҙлөкһөҙ утә. И. Абдуллин.
3. кусм. Күп итеп мәғлүмәт туплау. □ Копить, накапливать, скапливать. // Накопление. Мәғлумәт тейәу. ■ Хәҙер [фронтҡа]
230