Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 258 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТЕМ
2. һорау алмаштары менән килеп, «һәммә, барлыҡ» мәғәнәләрен бирә. □ Любой, каждый. ■ Теләһә нәмә сәс: арышмы, бойҙаймы, борсаҡмы, ҡарабойҙай менән тары булһынмы, сөгөлдөр, кукуруз, һоло булһынмы — емерелеп уҫә. Т. Килмөхәмәтов. [Ат һорап килгән кешеләр — конюхҡа:] Теләһә ниндәй ат бир, бурылды бирә курмә. Бурылдан тибелеп улер хәлем юҡ. С. Агиш.
ТЕМ (Р.: до; И.: up to; T.: kadar) бәйл. диал. ҡар. хәтле.
Төбәү килештәге һүҙҙәр менән килеп, ара, ваҡыт сиген белдерә; ҡәҙәр, саҡлы; тиклем.
□ До. / Вплоть до кого, чего. Ауылға тем. Йәйгә тем. Ҡышҡа тем.
ТЕМА [гр. thema ‘нигеҙен тәшкил итеүсе’] (Р.: тема; И.: subject-matter; T.: konu) и.
1. Хикәйәләү, һүрәтләү, тикшереү өсөн билдәләнгән мәсьәлә. □ Тема. Инша темаһы. Ҡыҙыклы тема. Дәрес темаһы. ■ Диссертант бәхәсле тема һайлап алған һәм уны бик оҫта хәл иткән. Т. Сәғитов. Хәйрул Иванович таулы зоналарҙа бойҙайҙың районлаштырылған яңы сортын уҫтереу, уның уңдырышлылығын ҡырҡа кутәреу менән шөғөлләнә, докторлыҡ диссертацияһының темаһы ла шул. Д. Бүләков.
2. һөйләшкән, әңгәмәләшкән мәсьәлә.
□ Тема. Көнуҙәк тема. Ҡыҙыҡлы темаға һөйләшеу. Ауыл темаһы. Ҡатын-ҡыҙҙың яратҡан темаһы. Йыйылыштың темаһы. ■ Кузьма уҙенең ҡыҙыҡтарын ҡутарып сығарҙы. Бындай темаға уның бер ҙә һөйләгәне юҡ ине әле. С. Агиш.
3. Контекст эсендәге яңылыҡ һәм элек булғанының бирелеше. □ Тема. Текстың тема һәм ремаһын билдәләу. Урыҫ телендә тема һәм рема һөйләмдәге һуҙҙәрҙең бирелешенән асыла.
ТЕМАТИК (Р: тематический; И.: thematic; T.: bir konu ile ilgili) с.
Ниндәйҙер бер темаға мөнәсәбәтле. □ Тематический. Тематик кургәҙмә. Тематик байрам. ■ [Уҡытыусыларҙың] береһе гәзит сығара, икенсеһе плакат яҙа, кемеһелер алдан уҡ тематик планын ҡараштыра, бәғ-зеләре шкафтағы китап-дәфтәрҙәрен рәткә килтерә. 3. Ҡаҙаҡбаева.
ТЕМАТИКА [рус.] (Р: тематика; И.: subjects; T: konular) и.
Темалар йыйылмаһы. □ Тематика. / Тематический. Китапхананың тематика каталогы. Мөхәббәт тематикаһы. Әҙәбиәттә ауыл тематикаһы. ■ Егерменсе йылдар аҙағында Рәшит Ниғмәти поэзияһында колхоз ауылы менән бәйләнешле тематика нығыраҡ тамыр йәйә. Ғ. Хөсәйенов.
ТЕМБР [фр. timbre ‘тауыш төҫмөрө’] (Р: тембр; И.: timbre; T.: tını) и.
Тауыштың үҙенә бер төрлө сифаты. □ Тембр. / Тембровый. Тауыш тембры. Төрлө тембрҙағы тауыш. Йомшаҡ тембр. Көслө тембр. Ҡалын тембр. Музыка ҡоралдарының тембр айырмалыҡтары. ■ Сәриә Мир-жанова башҡорт халыҡ йырҙарын, романс-тарҙарҙы уҙенә генә хас моң, йомшаҡ тембр менән башҡара ине. Ф. Нәҙершина.
ТЕМБРЛЫ (Р: тембровый; И.: timbre; T.: tını) с.
Тембры булған. □ Тембровый. ■ Тәрән тойғоло, йомшаҡ тембрлы тауыш уның [Әсмәнең] төп йырсылыҡ сифаты булып, бөтә ижади юлында һаҡланып килә. 3. Биишева. Кыҫылыбыраҡ ҡалған ишек аша коридорға Кукһылыуҙың саф, юғары, кукрәктән сыҡҡан тембрлы тауышы яңғыраны. Т. Ғарипова.
ТЕМЕҪКЕНЕҮ (темеҫкен-) (Р: шнырять; И.: dart about; T: dilenmek) ҡ .
Ниҙер өмөт итеп, эҙләнеү, төрлө ерҙе ҡыҙырыу. □ Шнырять. Кеше араһында темеҫкенеп йөрөу. Темеҫкенеп сығып китте. Темеҫкенә башлау. М Тариф ағай баҙарсы кеше ту гел, алыпһатарҙар рәтендә темеҫкенеп йөрөмәй, кәрәк нәмәһен һуғып ала ла, шуның менән баҙары бөтә. Б. Бикбай. Ихсанбайҙың Сәбиләгә өйләнеуе лә шул әсәһенең темеҫкенеп, аңдышып йөрөуенән килеп сыҡманымы ни? Т. Ғарипова. һарыбай кеуек ғорур эткә өй һайын темеҫкенеп йөрөу ҙә эш тугел. Р. Байбулатов.
ТЕМП [ит. tempo ‘ваҡыт’] (Р: темп; И.: rate; Т: tempo) и.
1. Эш, күренештең башҡарылыу тиҙлеге. □ Темп. Үҫеш темпы. Юғары темп. S Эш темпы уҫкәндән-уҫә барҙы. Ә. Байрамов.
258
2. һорау алмаштары менән килеп, «һәммә, барлыҡ» мәғәнәләрен бирә. □ Любой, каждый. ■ Теләһә нәмә сәс: арышмы, бойҙаймы, борсаҡмы, ҡарабойҙай менән тары булһынмы, сөгөлдөр, кукуруз, һоло булһынмы — емерелеп уҫә. Т. Килмөхәмәтов. [Ат һорап килгән кешеләр — конюхҡа:] Теләһә ниндәй ат бир, бурылды бирә курмә. Бурылдан тибелеп улер хәлем юҡ. С. Агиш.
ТЕМ (Р.: до; И.: up to; T.: kadar) бәйл. диал. ҡар. хәтле.
Төбәү килештәге һүҙҙәр менән килеп, ара, ваҡыт сиген белдерә; ҡәҙәр, саҡлы; тиклем.
□ До. / Вплоть до кого, чего. Ауылға тем. Йәйгә тем. Ҡышҡа тем.
ТЕМА [гр. thema ‘нигеҙен тәшкил итеүсе’] (Р.: тема; И.: subject-matter; T.: konu) и.
1. Хикәйәләү, һүрәтләү, тикшереү өсөн билдәләнгән мәсьәлә. □ Тема. Инша темаһы. Ҡыҙыклы тема. Дәрес темаһы. ■ Диссертант бәхәсле тема һайлап алған һәм уны бик оҫта хәл иткән. Т. Сәғитов. Хәйрул Иванович таулы зоналарҙа бойҙайҙың районлаштырылған яңы сортын уҫтереу, уның уңдырышлылығын ҡырҡа кутәреу менән шөғөлләнә, докторлыҡ диссертацияһының темаһы ла шул. Д. Бүләков.
2. һөйләшкән, әңгәмәләшкән мәсьәлә.
□ Тема. Көнуҙәк тема. Ҡыҙыҡлы темаға һөйләшеу. Ауыл темаһы. Ҡатын-ҡыҙҙың яратҡан темаһы. Йыйылыштың темаһы. ■ Кузьма уҙенең ҡыҙыҡтарын ҡутарып сығарҙы. Бындай темаға уның бер ҙә һөйләгәне юҡ ине әле. С. Агиш.
3. Контекст эсендәге яңылыҡ һәм элек булғанының бирелеше. □ Тема. Текстың тема һәм ремаһын билдәләу. Урыҫ телендә тема һәм рема һөйләмдәге һуҙҙәрҙең бирелешенән асыла.
ТЕМАТИК (Р: тематический; И.: thematic; T.: bir konu ile ilgili) с.
Ниндәйҙер бер темаға мөнәсәбәтле. □ Тематический. Тематик кургәҙмә. Тематик байрам. ■ [Уҡытыусыларҙың] береһе гәзит сығара, икенсеһе плакат яҙа, кемеһелер алдан уҡ тематик планын ҡараштыра, бәғ-зеләре шкафтағы китап-дәфтәрҙәрен рәткә килтерә. 3. Ҡаҙаҡбаева.
ТЕМАТИКА [рус.] (Р: тематика; И.: subjects; T: konular) и.
Темалар йыйылмаһы. □ Тематика. / Тематический. Китапхананың тематика каталогы. Мөхәббәт тематикаһы. Әҙәбиәттә ауыл тематикаһы. ■ Егерменсе йылдар аҙағында Рәшит Ниғмәти поэзияһында колхоз ауылы менән бәйләнешле тематика нығыраҡ тамыр йәйә. Ғ. Хөсәйенов.
ТЕМБР [фр. timbre ‘тауыш төҫмөрө’] (Р: тембр; И.: timbre; T.: tını) и.
Тауыштың үҙенә бер төрлө сифаты. □ Тембр. / Тембровый. Тауыш тембры. Төрлө тембрҙағы тауыш. Йомшаҡ тембр. Көслө тембр. Ҡалын тембр. Музыка ҡоралдарының тембр айырмалыҡтары. ■ Сәриә Мир-жанова башҡорт халыҡ йырҙарын, романс-тарҙарҙы уҙенә генә хас моң, йомшаҡ тембр менән башҡара ине. Ф. Нәҙершина.
ТЕМБРЛЫ (Р: тембровый; И.: timbre; T.: tını) с.
Тембры булған. □ Тембровый. ■ Тәрән тойғоло, йомшаҡ тембрлы тауыш уның [Әсмәнең] төп йырсылыҡ сифаты булып, бөтә ижади юлында һаҡланып килә. 3. Биишева. Кыҫылыбыраҡ ҡалған ишек аша коридорға Кукһылыуҙың саф, юғары, кукрәктән сыҡҡан тембрлы тауышы яңғыраны. Т. Ғарипова.
ТЕМЕҪКЕНЕҮ (темеҫкен-) (Р: шнырять; И.: dart about; T: dilenmek) ҡ .
Ниҙер өмөт итеп, эҙләнеү, төрлө ерҙе ҡыҙырыу. □ Шнырять. Кеше араһында темеҫкенеп йөрөу. Темеҫкенеп сығып китте. Темеҫкенә башлау. М Тариф ағай баҙарсы кеше ту гел, алыпһатарҙар рәтендә темеҫкенеп йөрөмәй, кәрәк нәмәһен һуғып ала ла, шуның менән баҙары бөтә. Б. Бикбай. Ихсанбайҙың Сәбиләгә өйләнеуе лә шул әсәһенең темеҫкенеп, аңдышып йөрөуенән килеп сыҡманымы ни? Т. Ғарипова. һарыбай кеуек ғорур эткә өй һайын темеҫкенеп йөрөу ҙә эш тугел. Р. Байбулатов.
ТЕМП [ит. tempo ‘ваҡыт’] (Р: темп; И.: rate; Т: tempo) и.
1. Эш, күренештең башҡарылыу тиҙлеге. □ Темп. Үҫеш темпы. Юғары темп. S Эш темпы уҫкәндән-уҫә барҙы. Ә. Байрамов.
258