Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 260 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТЕМТЕКЛӘНЕҮ
ТЕМТЕКЛӘНЕҮ (темтекләй-) ҡ. ҡайт. ҡар. темтекләү, возвр. от темтекләү. Тем-текләнеп тороу. Темтекләнеп йөрөу.
ТЕМТЕКЛӘҮ (темтеклә-) (Р.: придираться; И.: find fault; T.: kusur bulup takılmak) ҡ.
Кәрәкһеҙгә соҡсоноу. □ Придираться. Темтекләп эшләу. Бушҡа темтекләу. Юҡ-барҙы темтекләу.
ТЕНДЕНЦИОЗ (Р.: тенденциозный; И.: tendentious; T.: eğilimli) с.
1. Билдәле бер тенденцияға нигеҙле, тенденцияға ҡороулы; тенденциялы. □ Тенденциозный. Тенденциоз роман. Тенденциоз шағирә. Тенденциоз китап.
2. Алдан ҡуйылған бер ҡарашҡа, мөнәсәбәткә нигеҙле. □ Тенденциозный. Тенденциоз уй. Тенденциоз яуап. М Реалистик мөнәжәттәр уҙҙәренең тенденциоз булыуы менән мөнәжәт жанрының дини асылына йыш ҡына ҡаршы килә. Ә. Харисов.
3. Шәхси мөнәсәбәткә нигеҙле. □ Тенденциозный. Тенденциоз ҡараш. Тенденциоз фекер. Тенденциоз маҡсат.
ТЕНДЕНЦИЯ [нем. Tendenz < лат. tendere ‘йүнәлеү, ауышыу’] (Р: тенденция; И.: trend; T: eğilim) и.
1. Нимәнеңдер үҫешендә күҙәтелгән төп йүнәлеш. □ Тенденция. Демократик тенденция. Прогрессив тенденция. Модернистик тенденция.
2. Берәй нәмәнең хәрәкәт һәм үҫештәге йүнәлеше. □ Тенденция. Тарихи уҫеш тенденцияһы. Үҫеш тенденцияһы. Әҙәби тенденция. Үҙенсәлекле тенденция. Демографик тенденция. ■ Бер яҡтан, ойоштороу һәләте булғандарға ҙур мөмкинселек асылһа, .. мул табыш ал, уҙеңде бөтә яҡлап курһәт, тигән тенденция булдырылһа ла, .. тотҡарлау, аяҡ салыу, куп төрлө директиваларға буйһондороу осраҡтары саманан тыш куп булды. Р. Әхмәтов.
3. Ғилми хеҙмәттең, әҙәби әҫәрҙең һ.б. төп идея йүнәлеше. □ Тенденция. Әҫәрҙең тенденцияһы. Фекерҙең тенденцияһы. Ғилми эштең тенденцияһы. ■ Башҡорт әҙәбиәтенә куҙ һалһаҡ та, ошондай [яҡшылыҡҡа һәм
матурлыҡҡа ынтылыу] тенденцияны асыҡ курергә мөмкин. Н. Мусин.
4. Алдан ҡуйылған ҡараш, мөнәсәбәт, алдан билдәләнгән идея. □ Тенденция. ■ Мәҙәниәттә ят тенденциялар уҫешкән, уҡымышлы кешеләр һанға һуғылмаған заманда «Әлфирә» романы көнуҙәк мәсьәләләрҙе кутәрә. «Ағиҙел», № 1, 2013. Илгә яулап алыусы һөжум иткәндә, берләшеу тенденциялары көсәйеп, берҙәм дәуләт нигеҙҙәрен булдыра. «Киске Өфө», № 23, 2009.
ТЕНДЕНЦИЯЛЫ (Р: тенденциозный; И.: tendentious; T: eğilimli) с.
Билдәле бер тенденцияға нигеҙле, тенденцияға ҡороулы. □ Тенденциозный. Тенденциялы сюжет. Тенденциялы шағир. Тенденциялы эш. ■ «Мәйеттәр бәйете» — заманы өсөн прогрессив тенденциялы әҫәр. Ә. Харисов.
ТЕНДЕР I [ингл. tender} (Р: тендер; И.: tender; Т.: tender) и. т. юл.
Паровозға тағылып, яғыулыҡ һәм һыу запасы йөрөтөү һәм ярҙамсы яйламаларҙы урынлаштырыу өсөн тәғәйенләнгән махсус конструкциялы вагон. □ Тендер. / Тендерный. Тендер тормозы. Тендер эшләмәй. Тендерҙы йунәтеу. ■ Тәрән тылда йәшәуселәр һуғыш афәттәрен иң башта емерелгән паровоздарға ҡарап белделәр. [Улар].. тиш-келәнеп-теткеләнеп бөткән машинист будкаларына һәм урталайға ярылған тендерҙарға ҡарап, баштарын сайҡап-сайҡап ҡуялар ине. Ә. Байрамов. Паровоз тендерында барған бер нисә ҡораллы кеше куренде.
В. Исхаҡов.
ТЕНДЕР II [ингл. tender ‘хеҙмәтләндереү’] (Р: тендер; И.: tender; T.: açık ihale) и. иҡт.
1. Подрядлы һатыулашыуҙы конкурс формаһында үткәреү. □ Тендер. / Тендерный (конкурсная форма проведения подрядных торгов). Тендер ойоштороу. Тендер иғлан итеу. Тендер уткәреу. Асыҡ тендер. Ябыҡ тендер.
2. Баҙар әйләнешендәге тауарға булған һорауҙан сығып ҡуйылған хаҡ түгел, ә, конкуренттар тәҡдименән сығып, предприя
260
ТЕМТЕКЛӘНЕҮ (темтекләй-) ҡ. ҡайт. ҡар. темтекләү, возвр. от темтекләү. Тем-текләнеп тороу. Темтекләнеп йөрөу.
ТЕМТЕКЛӘҮ (темтеклә-) (Р.: придираться; И.: find fault; T.: kusur bulup takılmak) ҡ.
Кәрәкһеҙгә соҡсоноу. □ Придираться. Темтекләп эшләу. Бушҡа темтекләу. Юҡ-барҙы темтекләу.
ТЕНДЕНЦИОЗ (Р.: тенденциозный; И.: tendentious; T.: eğilimli) с.
1. Билдәле бер тенденцияға нигеҙле, тенденцияға ҡороулы; тенденциялы. □ Тенденциозный. Тенденциоз роман. Тенденциоз шағирә. Тенденциоз китап.
2. Алдан ҡуйылған бер ҡарашҡа, мөнәсәбәткә нигеҙле. □ Тенденциозный. Тенденциоз уй. Тенденциоз яуап. М Реалистик мөнәжәттәр уҙҙәренең тенденциоз булыуы менән мөнәжәт жанрының дини асылына йыш ҡына ҡаршы килә. Ә. Харисов.
3. Шәхси мөнәсәбәткә нигеҙле. □ Тенденциозный. Тенденциоз ҡараш. Тенденциоз фекер. Тенденциоз маҡсат.
ТЕНДЕНЦИЯ [нем. Tendenz < лат. tendere ‘йүнәлеү, ауышыу’] (Р: тенденция; И.: trend; T: eğilim) и.
1. Нимәнеңдер үҫешендә күҙәтелгән төп йүнәлеш. □ Тенденция. Демократик тенденция. Прогрессив тенденция. Модернистик тенденция.
2. Берәй нәмәнең хәрәкәт һәм үҫештәге йүнәлеше. □ Тенденция. Тарихи уҫеш тенденцияһы. Үҫеш тенденцияһы. Әҙәби тенденция. Үҙенсәлекле тенденция. Демографик тенденция. ■ Бер яҡтан, ойоштороу һәләте булғандарға ҙур мөмкинселек асылһа, .. мул табыш ал, уҙеңде бөтә яҡлап курһәт, тигән тенденция булдырылһа ла, .. тотҡарлау, аяҡ салыу, куп төрлө директиваларға буйһондороу осраҡтары саманан тыш куп булды. Р. Әхмәтов.
3. Ғилми хеҙмәттең, әҙәби әҫәрҙең һ.б. төп идея йүнәлеше. □ Тенденция. Әҫәрҙең тенденцияһы. Фекерҙең тенденцияһы. Ғилми эштең тенденцияһы. ■ Башҡорт әҙәбиәтенә куҙ һалһаҡ та, ошондай [яҡшылыҡҡа һәм
матурлыҡҡа ынтылыу] тенденцияны асыҡ курергә мөмкин. Н. Мусин.
4. Алдан ҡуйылған ҡараш, мөнәсәбәт, алдан билдәләнгән идея. □ Тенденция. ■ Мәҙәниәттә ят тенденциялар уҫешкән, уҡымышлы кешеләр һанға һуғылмаған заманда «Әлфирә» романы көнуҙәк мәсьәләләрҙе кутәрә. «Ағиҙел», № 1, 2013. Илгә яулап алыусы һөжум иткәндә, берләшеу тенденциялары көсәйеп, берҙәм дәуләт нигеҙҙәрен булдыра. «Киске Өфө», № 23, 2009.
ТЕНДЕНЦИЯЛЫ (Р: тенденциозный; И.: tendentious; T: eğilimli) с.
Билдәле бер тенденцияға нигеҙле, тенденцияға ҡороулы. □ Тенденциозный. Тенденциялы сюжет. Тенденциялы шағир. Тенденциялы эш. ■ «Мәйеттәр бәйете» — заманы өсөн прогрессив тенденциялы әҫәр. Ә. Харисов.
ТЕНДЕР I [ингл. tender} (Р: тендер; И.: tender; Т.: tender) и. т. юл.
Паровозға тағылып, яғыулыҡ һәм һыу запасы йөрөтөү һәм ярҙамсы яйламаларҙы урынлаштырыу өсөн тәғәйенләнгән махсус конструкциялы вагон. □ Тендер. / Тендерный. Тендер тормозы. Тендер эшләмәй. Тендерҙы йунәтеу. ■ Тәрән тылда йәшәуселәр һуғыш афәттәрен иң башта емерелгән паровоздарға ҡарап белделәр. [Улар].. тиш-келәнеп-теткеләнеп бөткән машинист будкаларына һәм урталайға ярылған тендерҙарға ҡарап, баштарын сайҡап-сайҡап ҡуялар ине. Ә. Байрамов. Паровоз тендерында барған бер нисә ҡораллы кеше куренде.
В. Исхаҡов.
ТЕНДЕР II [ингл. tender ‘хеҙмәтләндереү’] (Р: тендер; И.: tender; T.: açık ihale) и. иҡт.
1. Подрядлы һатыулашыуҙы конкурс формаһында үткәреү. □ Тендер. / Тендерный (конкурсная форма проведения подрядных торгов). Тендер ойоштороу. Тендер иғлан итеу. Тендер уткәреу. Асыҡ тендер. Ябыҡ тендер.
2. Баҙар әйләнешендәге тауарға булған һорауҙан сығып ҡуйылған хаҡ түгел, ә, конкуренттар тәҡдименән сығып, предприя
260