Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 689 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТЫҢҠЫСЛАУ
хотать. // Громыхание, грохот. Тыңғырлап ҡуйыу. Арбаның тпыңғырлауы. Тыңғырлап бөтөу.
2. диал. Танау менән һөйләшеү. □ Гнусавить. Тыңғырлап йөрөу. Тыңғырлап һөйләшеу.
ТЫҢҒЫР-ТЫҢҒЫР (Р.: подражание многократному звуку при ударе твёрдых предметов друг о друга; И.: sound imitative word; T.: pat pat) оҡш.
Ҡаты нәмәләр ҡағылып һуғылғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ: дыңғыр-дыңғыр. □ Подражание многократному звуку при ударе твёрдых предметов друг о друга. Тыңғыр-тыңғыр утеп китеу. Тыңғыр-тыңғыр килеп етеу.
ТЫҢҠ (Р: подражание звуку удара твёрдых предметов о большой твёрдый предмет; И.: boom; T: pat) оҡги.
Ҡаты нәмәгә тос нәмә менән һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку удара твёрдых предметов о большой твёрдый предмет. Тыңҡ итеп ултыртыу. Тыңҡ тигән тауыш сығарыу.
ТЫҢҠАУ I (Р: семенники картофеля; И.: seed potatoes; T: patates yumrusu) и. диал.
1. Картуф алмаһы. □ Семенники картофеля. Сәсергә әҙерләнгән тыңҡау. Таҙартып ҡуйылған тыңҡау.
2. ҡар. тыңҡауыҡ 1. Имән ботағындағы тыңҡау. Имән ағасының тыңҡауын ҡырҡып алыу.
3. Баҡса ерендә үҫкән аҡ сәскәле, ваҡ ҡара емешле үҫемлек. □ Крушина (лат. Rham-nus subg. Frangula). Тыңҡау емеше. Тыңҡау сәскәһе.
ТЫҢҠАУ II с. һөйл. ҡар. тыңҡыш I.
Тыңҡау кеше. Тыңҡау булыу. Тыңҡау әҙәм.
ТЫҢҠАУЫҠ (тыңҡауығы) (Р: чернильный орешек; И.: galls, ink nut; T.: gal) u.
1. Имән япрағына сыҡҡан оро, имән япрағының сире. □ Чернильный орешек, галл. Имән япрағындағы тыңҡауыҡ. Тыңҡауыҡтан эшләнгән буяу.
2. диал. Имән ағасының ҡаты ҡабыҡлы майға бай емеше; имән сәтләүеге. □ Жёлудь. Тыңҡауыҡ йыйыу. Тыңҡауыҡ тышы.
тыңҡ-тыңҡ оҡш. ҡар. тыңҡ. Тыңҡ-тыңҡ итеу. Тыңҡ-тыңҡ килеу.
ТЫҢҠЫЛДАТЫУ (тыңҡылдат-) ҡ. йөкм. ҡар. тыңҡылдау. понуд. от тыңҡылдау. Тыңҡылдатып ҡуйыу. Тимерҙе тыңҡылда-тыу. ■ Гармунсы- дәртлерәк көйгә кусте, Зиннур иһә тыңҡылдатып бейене лә ташланы. С. Шәрипов. Әсәһе Айсыуаҡты саҡырып алды, арҡаһынан тыңҡылдатып һөйгәс, .. һуҙ башланы. Т. Килмөхәмәтов.
ТЫҢҠЫЛДАУ (тыңҡылда-) (Р: громыхать; И.: rumble; T.: gümbürdemek) ҡ.
Тыңҡ тигән тауыш сығарыу, тыңҡ-тыңҡ килтереү. □ Громыхать, грохотать. // Громыхание, грохот. Тыңҡылдап утеп китеу. Тың-ҡылдап төшөп китеу. И Ат кешнәуе, тимер сукелгән һандал тыңҡылдауы, усаҡ төтөнө ауылды тертләтеп алһа ла, сиғандар .. йөрөмәй йөрөуен. Г. Яҡупова.
ТЫҢҠЫСЛАНЫУ (тыңҡыслап) ҡ. төш. ҡар. тыңҡыслау, страд, от тыңҡыслау. Тыңҡысланып ултырыу. Тыңҡысланып тултырылған. ■ Ғәҙилә апай .. төрлө затлы әйберҙәр менән тыңҡысланған ялан кеуек булмәне ентекләп куҙҙән уткәрҙе. Р. Ғабдрахманов. Сәлим өймәләм итеп ҡар менән тыңҡысланған ауыр сөгөн ҡаҙанды тимер мейес өҫтөнә ултыртҡайны, ҡарт уны өйрәтеу йөҙөнән еңелсә генә шелтәләп алды. С. Шәрипов. Онотҡанда бер кино-маҙар килеп сыҡһа, [клуб] йылынып ҡала, унда ла шул һыйыша алмай тыңҡысланып ултырған кешеләр тыны менән генә йылына инде. М. Тажи.
ТЫҢҠЫСЛАУ (тыңҡысла-) (Р: туго набивать что, чем; И.: stuff tight(ly); T.: sıkıştırmak) ҡ.
1. Тығыҙлап, ҡыҫтап-ҡыҫтап тығыу. □ Tyro набивать что, чем. Тыңҡыслап ябып ҡуйыу. Тыңҡыслап тултырыу. ■ Вәсилә юлдан уңға ҡайырылып, ташҡын сағында йылға йәйеп тыңҡыслаған ҡомлоҡтан атлап китте. Б. Рафиҡов. [Бабай:] Йылы сыҡмаһын өсөн уны [төнлөктө] тыңҡыслап ҡуйҙым. Ж. Кейекбаев.
2. Баҫып-баҫып, ҡыҫтап-ҡыҫтап тығыҙлау; нышыу. □ Туго набить до отказа. Ҡул
689
хотать. // Громыхание, грохот. Тыңғырлап ҡуйыу. Арбаның тпыңғырлауы. Тыңғырлап бөтөу.
2. диал. Танау менән һөйләшеү. □ Гнусавить. Тыңғырлап йөрөу. Тыңғырлап һөйләшеу.
ТЫҢҒЫР-ТЫҢҒЫР (Р.: подражание многократному звуку при ударе твёрдых предметов друг о друга; И.: sound imitative word; T.: pat pat) оҡш.
Ҡаты нәмәләр ҡағылып һуғылғанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ: дыңғыр-дыңғыр. □ Подражание многократному звуку при ударе твёрдых предметов друг о друга. Тыңғыр-тыңғыр утеп китеу. Тыңғыр-тыңғыр килеп етеу.
ТЫҢҠ (Р: подражание звуку удара твёрдых предметов о большой твёрдый предмет; И.: boom; T: pat) оҡги.
Ҡаты нәмәгә тос нәмә менән һуҡҡанда сыҡҡан тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку удара твёрдых предметов о большой твёрдый предмет. Тыңҡ итеп ултыртыу. Тыңҡ тигән тауыш сығарыу.
ТЫҢҠАУ I (Р: семенники картофеля; И.: seed potatoes; T: patates yumrusu) и. диал.
1. Картуф алмаһы. □ Семенники картофеля. Сәсергә әҙерләнгән тыңҡау. Таҙартып ҡуйылған тыңҡау.
2. ҡар. тыңҡауыҡ 1. Имән ботағындағы тыңҡау. Имән ағасының тыңҡауын ҡырҡып алыу.
3. Баҡса ерендә үҫкән аҡ сәскәле, ваҡ ҡара емешле үҫемлек. □ Крушина (лат. Rham-nus subg. Frangula). Тыңҡау емеше. Тыңҡау сәскәһе.
ТЫҢҠАУ II с. һөйл. ҡар. тыңҡыш I.
Тыңҡау кеше. Тыңҡау булыу. Тыңҡау әҙәм.
ТЫҢҠАУЫҠ (тыңҡауығы) (Р: чернильный орешек; И.: galls, ink nut; T.: gal) u.
1. Имән япрағына сыҡҡан оро, имән япрағының сире. □ Чернильный орешек, галл. Имән япрағындағы тыңҡауыҡ. Тыңҡауыҡтан эшләнгән буяу.
2. диал. Имән ағасының ҡаты ҡабыҡлы майға бай емеше; имән сәтләүеге. □ Жёлудь. Тыңҡауыҡ йыйыу. Тыңҡауыҡ тышы.
тыңҡ-тыңҡ оҡш. ҡар. тыңҡ. Тыңҡ-тыңҡ итеу. Тыңҡ-тыңҡ килеу.
ТЫҢҠЫЛДАТЫУ (тыңҡылдат-) ҡ. йөкм. ҡар. тыңҡылдау. понуд. от тыңҡылдау. Тыңҡылдатып ҡуйыу. Тимерҙе тыңҡылда-тыу. ■ Гармунсы- дәртлерәк көйгә кусте, Зиннур иһә тыңҡылдатып бейене лә ташланы. С. Шәрипов. Әсәһе Айсыуаҡты саҡырып алды, арҡаһынан тыңҡылдатып һөйгәс, .. һуҙ башланы. Т. Килмөхәмәтов.
ТЫҢҠЫЛДАУ (тыңҡылда-) (Р: громыхать; И.: rumble; T.: gümbürdemek) ҡ.
Тыңҡ тигән тауыш сығарыу, тыңҡ-тыңҡ килтереү. □ Громыхать, грохотать. // Громыхание, грохот. Тыңҡылдап утеп китеу. Тың-ҡылдап төшөп китеу. И Ат кешнәуе, тимер сукелгән һандал тыңҡылдауы, усаҡ төтөнө ауылды тертләтеп алһа ла, сиғандар .. йөрөмәй йөрөуен. Г. Яҡупова.
ТЫҢҠЫСЛАНЫУ (тыңҡыслап) ҡ. төш. ҡар. тыңҡыслау, страд, от тыңҡыслау. Тыңҡысланып ултырыу. Тыңҡысланып тултырылған. ■ Ғәҙилә апай .. төрлө затлы әйберҙәр менән тыңҡысланған ялан кеуек булмәне ентекләп куҙҙән уткәрҙе. Р. Ғабдрахманов. Сәлим өймәләм итеп ҡар менән тыңҡысланған ауыр сөгөн ҡаҙанды тимер мейес өҫтөнә ултыртҡайны, ҡарт уны өйрәтеу йөҙөнән еңелсә генә шелтәләп алды. С. Шәрипов. Онотҡанда бер кино-маҙар килеп сыҡһа, [клуб] йылынып ҡала, унда ла шул һыйыша алмай тыңҡысланып ултырған кешеләр тыны менән генә йылына инде. М. Тажи.
ТЫҢҠЫСЛАУ (тыңҡысла-) (Р: туго набивать что, чем; И.: stuff tight(ly); T.: sıkıştırmak) ҡ.
1. Тығыҙлап, ҡыҫтап-ҡыҫтап тығыу. □ Tyro набивать что, чем. Тыңҡыслап ябып ҡуйыу. Тыңҡыслап тултырыу. ■ Вәсилә юлдан уңға ҡайырылып, ташҡын сағында йылға йәйеп тыңҡыслаған ҡомлоҡтан атлап китте. Б. Рафиҡов. [Бабай:] Йылы сыҡмаһын өсөн уны [төнлөктө] тыңҡыслап ҡуйҙым. Ж. Кейекбаев.
2. Баҫып-баҫып, ҡыҫтап-ҡыҫтап тығыҙлау; нышыу. □ Туго набить до отказа. Ҡул
689