Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 699 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТЫРМАШЫУ
кир-тунгаурцев. Туңгәуерҙәрҙең тырма араһы. Тырма араһынан булыу. Тырмалар заты.
ТЫРМА БАУЫ и. диал. ҡар. мисәү ҡайышы. Тырма бауын нығытыу. Өҙөлгән тырма бауы.
ТЫРМАЛАУ (тырмала-) ҡ. ҡар. тырматыу. Ер тырмалау. Тырмалап ҡуйыу. Тырмалап бөтөу. V [Закир Бакирович] кырандасына менеп ултырҙы ла атын Өршәк буйына, ҡатындар ер тырмалаған яҡҡа, ҡыуаланы. Ф. Әсәнов. Ер тырмалағандағы уҙышыу ваҡиғаһын иҫкә төшөрөп, тағы ла бер көлөшөп ҡуйҙыҡ. Ғ. Лоҡманов. Уралдар баҡсаны ла тырмалап таҙартҡан, ике урында тутәл яһап, ниҙер ултыртырға ла өлгөргән. Н. Мусин.
ТЫРМАЛАШЫУ I (тырмалаш-) ҡ. диал. ҡар. тырмашыу. Картуф баҡсаһын тырма-лашыу. Тырмалашып йөрөу. Тырмалашырға сығыу.
ТЫРМАЛАШЫУ II (тырмалаш-) ҡ. диал. ҡар. тырышыу. Тырмалашып эшләу. Тырмалашып уҡыу. Тырмалашып йөрөу.
ТЫРМАЛЫУ (тырмал-) ҡ. төш. ҡар. тырмау, страд, от тырмау. Тырмалып ҡуйылған. Тырмалып бөткән. ■ Өй һәм ихатаның тәрбиәле икәнлеге һәр урында куҙгә ташлана: тырмалған, һеперелгән, буялған. М. Хужин.
ТЫРМАСЫ (Р.: бороновальщик; И.: one who rakes; T.: tırmıkla çalışan işçi) u.
Тырма (I, 1, 3) менән ер эшкәртеүсе. □ Бороновальщик. Тырмасыларҙың хеҙмәте. Тырмасыларға ярҙам итеу. ■ Тырмасы, йәнәһе, башын да кутәрмәй, уҙ эше менән булаша, йәнәһе, ул ебеп тә, ҡойолоп та төшә торғандарҙан тугел. М. Кәрим. Мөрйәле-тау янындағы тырмасылар ҙа арыу ғына эшләй. Ғ. Лоҡманов. Ғәлимйән көнө буйы тиерлек һабансылар, сәсеуселәр, тырмасылар эргәһендә йөрөп, ҡараңғы төшкәс кенә арып ҡайтып инә. Ф. Әсәнов.
ТЫРМАТЫЛЫУ (тырматыл-) ҡ. төш. ҡар. тырматыу, страд, от тырматыу. Ер тырматылған. Иртә яҙ менән тырматы-лып ҡуйылған. Тырматылып тигеҙләнгән баҫыу. ■ Исҡужин да машинанан төштө һәм
куптән тугел тырматылған баҫыуға ҡарап торҙо. Ә. Вәли.
ТЫРМАТЫУ (тырмат-) (Р.: бороновать; грабить; И.: harrow; bush; T.: tırmıklamak) ҡ.
1. Һөргән ерҙе тырма (I, 3) менән йомшартыу. □ Бороновать; грабить. // Боронование. Яҙ көнө тырматыу. Тырматып алыу. Тырматып ҡуйыу. ■ Тағы биш гектар һоло сәсәһе лә ике гектар самаһы бойҙай ерен тырматаһы ҡалған. Б. Бикбай. Кукурузды бик иғтибар менән тырматырға кәрәк. Ә. Вәли. Баҡсаларын пар ат менән тырматырға килгән Ғариф дилбегәһен атҡа атланған улына тотторҙо ла ишек алдына атланы. А. Мағазов.
2. Ҡул тырмаһы менән бесән йыйыу йәки ер йомшартыу. □ Сгребать; разрыхлять. // Сгребание, разрыхление. Тырматып бөтөу. Тырма менән тырматыу. Тырматып ҡуйыу. ■ Мәрәһим һәнәк менән тейәй, Аҡйондоҙ арттан тырматып таҙарта бара. М. Кәрим. [Гәғзимә] кубәләр тирәһендә ҡойолған бесәнде тырматты, йыйҙы, өйҙө, кубәләу-сегә ярҙамлашты. Я. Хамматов.
ТЫРМАТЫШЫУ (тырматыш-) ҡ. урт. ҡар. тырматыу, взаимн. от тырматыу. Тыр-матышып биреу. Тырматышырға сығыу. Тырматышып йөрөу.
ТЫРМАУ (тырма-) ҡ. ҡар. тырматыу 2. Ентекләп тырмау. Тырмап ҡуйыу. Кубә тирәһен тырмау. Ҡалған бесәнде тырмау. Н «Әҙәм көлдөрмә», — тине Тәғзимә, кубә тирәһендәге бесәнде бер ергә тырмап өйө-рөлдө. Я. Хамматов. Ҡайырҙарҙы, тап-топто бер урынға тырмап, өйөп ҡуйҙылар. Ш. Янбаев. «Афарин, Микәй, аҡсаны көрәп алдың», — тип әлеге ағай ҡолаҡсын төбөндәге аҡсаларҙы тырмап усына йыйҙы ла Микәйгә һондо. М. Кәрим.
ТЫРМА ШАЛҠАН и. диал. ҡар. торма. Тырма шалҡан япрағы. Тырма шалҡан сәсеу.
ТЫРМАШЫУ I (тырмаш-) ҡ. урт. ҡар. тырмау, взаимн. от тырмау. Бесән тырмашыу. Тырмашып биреу. Тырмашып йөрөгән егеттәр.
ТЫРМАШЫУ II (тырмаш-) (Р.: караб каться; И.: climb; clamber; scrabble; T.: tırmanmak) ҡ.
699
кир-тунгаурцев. Туңгәуерҙәрҙең тырма араһы. Тырма араһынан булыу. Тырмалар заты.
ТЫРМА БАУЫ и. диал. ҡар. мисәү ҡайышы. Тырма бауын нығытыу. Өҙөлгән тырма бауы.
ТЫРМАЛАУ (тырмала-) ҡ. ҡар. тырматыу. Ер тырмалау. Тырмалап ҡуйыу. Тырмалап бөтөу. V [Закир Бакирович] кырандасына менеп ултырҙы ла атын Өршәк буйына, ҡатындар ер тырмалаған яҡҡа, ҡыуаланы. Ф. Әсәнов. Ер тырмалағандағы уҙышыу ваҡиғаһын иҫкә төшөрөп, тағы ла бер көлөшөп ҡуйҙыҡ. Ғ. Лоҡманов. Уралдар баҡсаны ла тырмалап таҙартҡан, ике урында тутәл яһап, ниҙер ултыртырға ла өлгөргән. Н. Мусин.
ТЫРМАЛАШЫУ I (тырмалаш-) ҡ. диал. ҡар. тырмашыу. Картуф баҡсаһын тырма-лашыу. Тырмалашып йөрөу. Тырмалашырға сығыу.
ТЫРМАЛАШЫУ II (тырмалаш-) ҡ. диал. ҡар. тырышыу. Тырмалашып эшләу. Тырмалашып уҡыу. Тырмалашып йөрөу.
ТЫРМАЛЫУ (тырмал-) ҡ. төш. ҡар. тырмау, страд, от тырмау. Тырмалып ҡуйылған. Тырмалып бөткән. ■ Өй һәм ихатаның тәрбиәле икәнлеге һәр урында куҙгә ташлана: тырмалған, һеперелгән, буялған. М. Хужин.
ТЫРМАСЫ (Р.: бороновальщик; И.: one who rakes; T.: tırmıkla çalışan işçi) u.
Тырма (I, 1, 3) менән ер эшкәртеүсе. □ Бороновальщик. Тырмасыларҙың хеҙмәте. Тырмасыларға ярҙам итеу. ■ Тырмасы, йәнәһе, башын да кутәрмәй, уҙ эше менән булаша, йәнәһе, ул ебеп тә, ҡойолоп та төшә торғандарҙан тугел. М. Кәрим. Мөрйәле-тау янындағы тырмасылар ҙа арыу ғына эшләй. Ғ. Лоҡманов. Ғәлимйән көнө буйы тиерлек һабансылар, сәсеуселәр, тырмасылар эргәһендә йөрөп, ҡараңғы төшкәс кенә арып ҡайтып инә. Ф. Әсәнов.
ТЫРМАТЫЛЫУ (тырматыл-) ҡ. төш. ҡар. тырматыу, страд, от тырматыу. Ер тырматылған. Иртә яҙ менән тырматы-лып ҡуйылған. Тырматылып тигеҙләнгән баҫыу. ■ Исҡужин да машинанан төштө һәм
куптән тугел тырматылған баҫыуға ҡарап торҙо. Ә. Вәли.
ТЫРМАТЫУ (тырмат-) (Р.: бороновать; грабить; И.: harrow; bush; T.: tırmıklamak) ҡ.
1. Һөргән ерҙе тырма (I, 3) менән йомшартыу. □ Бороновать; грабить. // Боронование. Яҙ көнө тырматыу. Тырматып алыу. Тырматып ҡуйыу. ■ Тағы биш гектар һоло сәсәһе лә ике гектар самаһы бойҙай ерен тырматаһы ҡалған. Б. Бикбай. Кукурузды бик иғтибар менән тырматырға кәрәк. Ә. Вәли. Баҡсаларын пар ат менән тырматырға килгән Ғариф дилбегәһен атҡа атланған улына тотторҙо ла ишек алдына атланы. А. Мағазов.
2. Ҡул тырмаһы менән бесән йыйыу йәки ер йомшартыу. □ Сгребать; разрыхлять. // Сгребание, разрыхление. Тырматып бөтөу. Тырма менән тырматыу. Тырматып ҡуйыу. ■ Мәрәһим һәнәк менән тейәй, Аҡйондоҙ арттан тырматып таҙарта бара. М. Кәрим. [Гәғзимә] кубәләр тирәһендә ҡойолған бесәнде тырматты, йыйҙы, өйҙө, кубәләу-сегә ярҙамлашты. Я. Хамматов.
ТЫРМАТЫШЫУ (тырматыш-) ҡ. урт. ҡар. тырматыу, взаимн. от тырматыу. Тыр-матышып биреу. Тырматышырға сығыу. Тырматышып йөрөу.
ТЫРМАУ (тырма-) ҡ. ҡар. тырматыу 2. Ентекләп тырмау. Тырмап ҡуйыу. Кубә тирәһен тырмау. Ҡалған бесәнде тырмау. Н «Әҙәм көлдөрмә», — тине Тәғзимә, кубә тирәһендәге бесәнде бер ергә тырмап өйө-рөлдө. Я. Хамматов. Ҡайырҙарҙы, тап-топто бер урынға тырмап, өйөп ҡуйҙылар. Ш. Янбаев. «Афарин, Микәй, аҡсаны көрәп алдың», — тип әлеге ағай ҡолаҡсын төбөндәге аҡсаларҙы тырмап усына йыйҙы ла Микәйгә һондо. М. Кәрим.
ТЫРМА ШАЛҠАН и. диал. ҡар. торма. Тырма шалҡан япрағы. Тырма шалҡан сәсеу.
ТЫРМАШЫУ I (тырмаш-) ҡ. урт. ҡар. тырмау, взаимн. от тырмау. Бесән тырмашыу. Тырмашып биреу. Тырмашып йөрөгән егеттәр.
ТЫРМАШЫУ II (тырмаш-) (Р.: караб каться; И.: climb; clamber; scrabble; T.: tırmanmak) ҡ.
699