Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 71 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАБЫУ
1. Баш эйеүсе (юғары көскә). □ Поклоняющийся (божествам). Буддаға табыныусылар. Табыныусылар төркөмөнә ҡушылыу. Ботҡа табыныусы. М Мәсет урамы аңлашыла инде, заманында бында мәсет булған, һәр көн иртән мәзин Аллаға табыныусыларҙы ғибәҙәтханаға саҡырған. И. Абдуллин.
2. Кемгәлер, нимәгәлер баш эйеүсе. □ Поклонник. Ул Пушкинға табыныусы. Уны али-һәләй куреп табыныусы юҡ инде хәҙер.
ТАБЫНЫШЫУ (табыныш-) ҡ.урт. ҡар. табыныу, взаимн. от табыныу. Аҡсаға та-бынышып йәшәу. Бер-береһенә табынышыу.
ТАБЫР I (Р.: табор; И.: cossack encampment; Т.: tabor) и.
1. иҫк. Казактарҙың ғәскәри лагеры. □ Табор (укреплённый казачий лагерь). Казактарҙы табырға йыйыу. Табыр етәксеһе.
2. иҫк. XV —XVII быуаттарҙа Рәсәй дәү-ләтендәге хәрби ғәскәри лагерь. □ Табор (военный лагерь). Табырҙа хеҙмәт итеу. Табыр башлығы.
3. Күсеп йөрөгән сиғандар төркөмө һәм улар туҡтаған урын. □ Табор. Сиғандар табыры. Табырға килеп эләгеу. Табыр баронды тыңлай. Табыр алып киткән.
4. ҡар. тораҡ П. Бесәнселәр табыры. Көтөуселәр табыры. Сайырсылар табыры.
5. Шаулы төркөм. □ Сборище. Табыр булып йөрөу. Табырҙы ҡыуып ебәреу. Табырҙы тарҡатыу.
ТАБЫР II (Р: ток (на гумне); И.: threshing-floor; Т: harman yeri) и. диал. ҡар. ырҙын табағы.
Ашлыҡ һуға торған таҡыр майҙан. □ Ток (на гумне). Табырҙа комбайн тауышы ишетелә. Табырҙа эшләу. Табырҙы таҙартыу.
ТАБЫСҠА и. диал. ҡар. тап II. Куҙенә табысҡа төшкән. Куҙҙән табысҡаны алыу. Табысҡа куҙҙе ышҡып тик тора.
ТАБЫТ (Р: пятно; И.: stain; T: leke) и. һөйл. ҡар. тап I.
Кейемгә тейеп, тиҙ генә бөтмәй торған бысраҡ. □ Пятно, след. Табыт тейгән. Табытты бөтөрөу.
ТАБЫТЛАНЫУ (табытлан-) (Р.: покрыться пятнами; И.: get soiled; T: lekelenmek) ҡ. диал. ҡар. тапланыу.
Тап менән ҡапланыу. □ Покрыться пятнами, испачкаться. Өҫтө табытланып бөткән.
ТАБЫТЛАУ (табытла-) (Р: испачкать; И.: soil; T: lekelemek) ҡ. һөйл.
Табыт тейҙереп бысратыу. □ Испачкать. Кейемде табытлау. Итекте табытлау. Аҡ кулдәкте табытлау.
ТАБЫУ (тап-) (Р: находить; И.: find; T: bulmak) ҡ.
1. Кемделер йәки нимәнелер эҙләп, ҡарап алыу. □ Находить, обнаруживать, отыскивать. // Нахождение. Малды табып алып ҡайтыу. Таҙа кейем табыу. Я Кәмә табыу, аҙыҡ алыу мәсьәләһе лә шул иртәнсәккә бәйләнгән. 3. Биишева. [Булат:] Беҙ нисек аҙыҡ табыу, нисек китеу тураһында план ҡороп ултырғанда, хужабыҙ, тағы ла табаҡ менән ниҙер кутәреп, беҙгә табан килә башланы. Д. Юлтый.
2. Эҙләп, йөрөп, кәрәк нәмәне булдырыу.
□ Находить, подыскивать, подбирать. Эш табыу. Уҡыуға аҡса табыу. Фатир табыу. Әмәл табыу. Я Әйтергә һуҙ таба алмайынса өнһөҙ ҡалды Ишмәмәт. Т. Ғарипова. Ҡаятауҙан төшөргә бер ниндәй ҙә әмәл таба алмай, Оморҙаҡ өс көн, өс төн ашамай, эсмәй ята. Әкиәттән.
3. Нимәнелер уйлап сығарып, бар итеп күрһәтеү. □ Находить, искать что-л. вымышленное. Сәбәп табыу. Һылтау табыу.
4. Тикшеренеү, эҙләнеү юлы менән алыу, булдырыу, асыу. □ Находить, извлекать, добывать. // Извлечение, добыча. Нефть эшкәртеуҙең яңы ысулын табыу. Кумер ятҡылығы табыу. Алтын табыу.
5. Уйлап, иҫәпләп билдәләү, асыу. □ Находить, отгадывать, угадывать. // Нахождение, отгадывание, угадывание. Йомаҡтың яуабын табыу. Билдәһеҙ һанды табыу. Кылымдың тамырын табыу. Мәсьәләнең сиселешен табыу. ■ Диңгеҙҙән дә ятыулы, Уралдан да артыулы — нимә булыр, әйт шуны, сәсән булһаң, тап шуны. Әйтештән.
6. 2-се, 3-сө зат ялғауҙары менән килеп, кемдеңдер эшен, һүҙен, ҡылығын хупламағанды, уға мыҫҡыллы ҡарашты белдерә.
□ Тоже мне; вот уж; ну и нашёл (нашли)
71
1. Баш эйеүсе (юғары көскә). □ Поклоняющийся (божествам). Буддаға табыныусылар. Табыныусылар төркөмөнә ҡушылыу. Ботҡа табыныусы. М Мәсет урамы аңлашыла инде, заманында бында мәсет булған, һәр көн иртән мәзин Аллаға табыныусыларҙы ғибәҙәтханаға саҡырған. И. Абдуллин.
2. Кемгәлер, нимәгәлер баш эйеүсе. □ Поклонник. Ул Пушкинға табыныусы. Уны али-һәләй куреп табыныусы юҡ инде хәҙер.
ТАБЫНЫШЫУ (табыныш-) ҡ.урт. ҡар. табыныу, взаимн. от табыныу. Аҡсаға та-бынышып йәшәу. Бер-береһенә табынышыу.
ТАБЫР I (Р.: табор; И.: cossack encampment; Т.: tabor) и.
1. иҫк. Казактарҙың ғәскәри лагеры. □ Табор (укреплённый казачий лагерь). Казактарҙы табырға йыйыу. Табыр етәксеһе.
2. иҫк. XV —XVII быуаттарҙа Рәсәй дәү-ләтендәге хәрби ғәскәри лагерь. □ Табор (военный лагерь). Табырҙа хеҙмәт итеу. Табыр башлығы.
3. Күсеп йөрөгән сиғандар төркөмө һәм улар туҡтаған урын. □ Табор. Сиғандар табыры. Табырға килеп эләгеу. Табыр баронды тыңлай. Табыр алып киткән.
4. ҡар. тораҡ П. Бесәнселәр табыры. Көтөуселәр табыры. Сайырсылар табыры.
5. Шаулы төркөм. □ Сборище. Табыр булып йөрөу. Табырҙы ҡыуып ебәреу. Табырҙы тарҡатыу.
ТАБЫР II (Р: ток (на гумне); И.: threshing-floor; Т: harman yeri) и. диал. ҡар. ырҙын табағы.
Ашлыҡ һуға торған таҡыр майҙан. □ Ток (на гумне). Табырҙа комбайн тауышы ишетелә. Табырҙа эшләу. Табырҙы таҙартыу.
ТАБЫСҠА и. диал. ҡар. тап II. Куҙенә табысҡа төшкән. Куҙҙән табысҡаны алыу. Табысҡа куҙҙе ышҡып тик тора.
ТАБЫТ (Р: пятно; И.: stain; T: leke) и. һөйл. ҡар. тап I.
Кейемгә тейеп, тиҙ генә бөтмәй торған бысраҡ. □ Пятно, след. Табыт тейгән. Табытты бөтөрөу.
ТАБЫТЛАНЫУ (табытлан-) (Р.: покрыться пятнами; И.: get soiled; T: lekelenmek) ҡ. диал. ҡар. тапланыу.
Тап менән ҡапланыу. □ Покрыться пятнами, испачкаться. Өҫтө табытланып бөткән.
ТАБЫТЛАУ (табытла-) (Р: испачкать; И.: soil; T: lekelemek) ҡ. һөйл.
Табыт тейҙереп бысратыу. □ Испачкать. Кейемде табытлау. Итекте табытлау. Аҡ кулдәкте табытлау.
ТАБЫУ (тап-) (Р: находить; И.: find; T: bulmak) ҡ.
1. Кемделер йәки нимәнелер эҙләп, ҡарап алыу. □ Находить, обнаруживать, отыскивать. // Нахождение. Малды табып алып ҡайтыу. Таҙа кейем табыу. Я Кәмә табыу, аҙыҡ алыу мәсьәләһе лә шул иртәнсәккә бәйләнгән. 3. Биишева. [Булат:] Беҙ нисек аҙыҡ табыу, нисек китеу тураһында план ҡороп ултырғанда, хужабыҙ, тағы ла табаҡ менән ниҙер кутәреп, беҙгә табан килә башланы. Д. Юлтый.
2. Эҙләп, йөрөп, кәрәк нәмәне булдырыу.
□ Находить, подыскивать, подбирать. Эш табыу. Уҡыуға аҡса табыу. Фатир табыу. Әмәл табыу. Я Әйтергә һуҙ таба алмайынса өнһөҙ ҡалды Ишмәмәт. Т. Ғарипова. Ҡаятауҙан төшөргә бер ниндәй ҙә әмәл таба алмай, Оморҙаҡ өс көн, өс төн ашамай, эсмәй ята. Әкиәттән.
3. Нимәнелер уйлап сығарып, бар итеп күрһәтеү. □ Находить, искать что-л. вымышленное. Сәбәп табыу. Һылтау табыу.
4. Тикшеренеү, эҙләнеү юлы менән алыу, булдырыу, асыу. □ Находить, извлекать, добывать. // Извлечение, добыча. Нефть эшкәртеуҙең яңы ысулын табыу. Кумер ятҡылығы табыу. Алтын табыу.
5. Уйлап, иҫәпләп билдәләү, асыу. □ Находить, отгадывать, угадывать. // Нахождение, отгадывание, угадывание. Йомаҡтың яуабын табыу. Билдәһеҙ һанды табыу. Кылымдың тамырын табыу. Мәсьәләнең сиселешен табыу. ■ Диңгеҙҙән дә ятыулы, Уралдан да артыулы — нимә булыр, әйт шуны, сәсән булһаң, тап шуны. Әйтештән.
6. 2-се, 3-сө зат ялғауҙары менән килеп, кемдеңдер эшен, һүҙен, ҡылығын хупламағанды, уға мыҫҡыллы ҡарашты белдерә.
□ Тоже мне; вот уж; ну и нашёл (нашли)
71