Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 721 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТӘБИҒИ
артынса тигеҙ генә йүгереүсе яҙыу семәрен бер-береһенә күрһәтә-күрһәтә телдәрен шартлаттылар. Б. Рафиҡов. Мария Тереза, һандыҡтан алып, карауатына ап-аҡ япма йәйҙе, ҙур ғына ҡолаҡ мендәренә сәскәле таҙа тышлыҡ кейҙерҙе, уны күпертеп һалды, йоҡа буҫтау юрғанды, болдорға сығып, ҡағып инде. М. Кәрим.
ТЫШЛЫҠ II (Р: обложечный; И.: cover; T.: dışarıdan örtmek için kullanılan) с.
Тышлауға тәғәйенләнгән. □ Обложечный, переплётный, обшивочный. Тышлыҡ тауар. Тышлыҡ ҡағыҙ. Тышлыҡ таҡта. ■ Сәй, шә-кәр, тоҙ, шырпы тиһеңме, күлдәклек, мендәр-яҫтыҡ тышлыҡ тауар тиһеңме — бөтәһе лә бар [магазинда]. 3. Биишева.
ТЫШҺЫҘ (Р: нагольный; И.: uncovered; T: örtüsüz) с.
Тыш менән кәпләнмәгән, тышлығы булмаған. □ Нагольный. Тышһыҙ бүрек. Тышһыҙ мендәр. Тышһыҙ бишмәт.
ТЫШЫЛДАУ (тышылда-) (Р: запыхаться; И.: pant heavily; T: soluk soluğa olmak) ҡ.
Тынды ауыр алыу; тыһылдау. □ Запыхаться. Тышылдап саҡ атлау. Тышылдап барыу. И Тышылдап килеп еткән Вәләүетдин дә шаҡ ҡатты. Т. Ғарипова.
ТӘН [ингл. thegn\ (Р: тән; И.: thegn; Т: İngiliz soylusu) и.
VIII —XI быуаттар уртаһында Британия л ағы хәрбиҙәр ҡатламы. □ Тән. Тэндар йәшәгән осор.
ТӘ I терк. ҡар. та I. ■ Иртәнге дүрттә йоҡонан торҙоҡ, берәр стакан һалҡын һөт эстек тә юлға сыҡтыҡ. Ә. Бикчәнтәев. Хә-мит алып килгән ауыл күмәстәре, аҡ май һәм бал менән һәйбәтләп сәй эстек тә ҡаланы ҡарарға сығып киттек. Ә. Вәли.
ТӘ II киҫ. ҡар. та II. Ш Мөхәббәт ғәжәйеп бер нәмә бит ул: һөйләп тә, аңлатып та булмай. И. Абдуллин. Күп тә үтмәй, малай бер ҡулы менән оҙон баҫҡыс, төтөнө борхоп торған күрек күтәреп килеп тә етте. Р. Байбулатов. Аппаратсы Асияны элек тә бер-ике мәртәбә күреп ҡалғайны Яҡуп. Ә. Байрамов.
ТӘБҒЕ [ғәр. еЛ] (Р: естественность; И.: naturalness; T: tabiilik) и. иҫк.
Тәбиғи хәл, булмыш. □ Естественность, натуральность.
ТӘБДИЛ и. иҫк. ҡар. үҙгәреш. Бында бер ниндәй ҙә тәбдил юҡ. Тәбдилдәргә күнегеп булмай. Тәбдилдәр көтөлә.
ТӘБЕ и. диал. ҡар. тоҙак. Тәбе менән тотоу. Тәбе һалыу. Тәбе ҡуйыу.
ТӘБЕЙӘ (Р: омлет (на молоке); И.: omelette; T: sahanda yumurta) и. һөйл.
1. Һөткә туҡып ҡурылған йомортҡа.
□ Омлет (на молоке). Тәбейә ашау. Тәмле тәбейә. Тәбейә бешереү.
2. Тары ононан бешерелгән күмәс. □ Булка из просяной муки. Өҫтәлгә тәбейә ҡуйыу. Тәбейә бешереп ашау. Туҡлыҡлы тәбейә.
3. Йомортҡаға он болғап бешерелгән ашамлыҡ. □ Блюдо из муки и яйца. Йомортҡанан тәбейә бешереү. Тәбейә ашатыу. Тәбейә туҡыу.
ТӘБЕНГЕ (Р: камедь; И.: gum; Т: zamk) и.
Ҡайһы бер ағастарҙың ҡабығынан һарҡҡан ҡуйы һут (елем сифатында ҡулланыла).
□ Камедь. Тәбенге алыу. Гуар тәбенгеһе. Тәбенгеле аҙыҡ.
ТӘБЕР (Р: лоскут кошмы, которым покрывают отверстие в куполе юрты; И.: piece of felt; T: çadırda duman için hava deliği görevi yapan tepedeki deliğin üstünü örten keçeden bir paça) u.
1. этн. Тирмәнең төнлөгөн яба торған кейеҙ. □ Лоскут кошмы, которым покрывают отверстие в куполе юрты. Тәбер менән кәпләү. Тәбергә тип әҙерләнгән кейеҙ.
2. диал. Әрһеҙгә тотонолған кейеҙ. □ Кошма для подстилки. Ишек алдындағы тәбер.
ТӘБЕС ТАЯҒЫ (Р: колотушка; И.: beetle; T: kısa sırık) и. диал.
Ашлыҡ һуға торған таяҡ. □ Колотушка. Тәбес таяғы һынған. Тәбес таяғы менән иген һуғыу.
ТӘБИҒ [ғәр. ^1 и. иҫк. кит. ҡар. баҫмасы II. Өфөләге мәшһүр тәбиғ.
ТӘБИҒИ I [ғәр. (Р: естественный; И.: natural; T: tabi) с.
1. Булмышы, сығышы менән тәбиғәткә бәйле, кеше тарафынан эшләнмәгән; яһалма түгел. □ Естественный, природный, на-
721
артынса тигеҙ генә йүгереүсе яҙыу семәрен бер-береһенә күрһәтә-күрһәтә телдәрен шартлаттылар. Б. Рафиҡов. Мария Тереза, һандыҡтан алып, карауатына ап-аҡ япма йәйҙе, ҙур ғына ҡолаҡ мендәренә сәскәле таҙа тышлыҡ кейҙерҙе, уны күпертеп һалды, йоҡа буҫтау юрғанды, болдорға сығып, ҡағып инде. М. Кәрим.
ТЫШЛЫҠ II (Р: обложечный; И.: cover; T.: dışarıdan örtmek için kullanılan) с.
Тышлауға тәғәйенләнгән. □ Обложечный, переплётный, обшивочный. Тышлыҡ тауар. Тышлыҡ ҡағыҙ. Тышлыҡ таҡта. ■ Сәй, шә-кәр, тоҙ, шырпы тиһеңме, күлдәклек, мендәр-яҫтыҡ тышлыҡ тауар тиһеңме — бөтәһе лә бар [магазинда]. 3. Биишева.
ТЫШҺЫҘ (Р: нагольный; И.: uncovered; T: örtüsüz) с.
Тыш менән кәпләнмәгән, тышлығы булмаған. □ Нагольный. Тышһыҙ бүрек. Тышһыҙ мендәр. Тышһыҙ бишмәт.
ТЫШЫЛДАУ (тышылда-) (Р: запыхаться; И.: pant heavily; T: soluk soluğa olmak) ҡ.
Тынды ауыр алыу; тыһылдау. □ Запыхаться. Тышылдап саҡ атлау. Тышылдап барыу. И Тышылдап килеп еткән Вәләүетдин дә шаҡ ҡатты. Т. Ғарипова.
ТӘН [ингл. thegn\ (Р: тән; И.: thegn; Т: İngiliz soylusu) и.
VIII —XI быуаттар уртаһында Британия л ағы хәрбиҙәр ҡатламы. □ Тән. Тэндар йәшәгән осор.
ТӘ I терк. ҡар. та I. ■ Иртәнге дүрттә йоҡонан торҙоҡ, берәр стакан һалҡын һөт эстек тә юлға сыҡтыҡ. Ә. Бикчәнтәев. Хә-мит алып килгән ауыл күмәстәре, аҡ май һәм бал менән һәйбәтләп сәй эстек тә ҡаланы ҡарарға сығып киттек. Ә. Вәли.
ТӘ II киҫ. ҡар. та II. Ш Мөхәббәт ғәжәйеп бер нәмә бит ул: һөйләп тә, аңлатып та булмай. И. Абдуллин. Күп тә үтмәй, малай бер ҡулы менән оҙон баҫҡыс, төтөнө борхоп торған күрек күтәреп килеп тә етте. Р. Байбулатов. Аппаратсы Асияны элек тә бер-ике мәртәбә күреп ҡалғайны Яҡуп. Ә. Байрамов.
ТӘБҒЕ [ғәр. еЛ] (Р: естественность; И.: naturalness; T: tabiilik) и. иҫк.
Тәбиғи хәл, булмыш. □ Естественность, натуральность.
ТӘБДИЛ и. иҫк. ҡар. үҙгәреш. Бында бер ниндәй ҙә тәбдил юҡ. Тәбдилдәргә күнегеп булмай. Тәбдилдәр көтөлә.
ТӘБЕ и. диал. ҡар. тоҙак. Тәбе менән тотоу. Тәбе һалыу. Тәбе ҡуйыу.
ТӘБЕЙӘ (Р: омлет (на молоке); И.: omelette; T: sahanda yumurta) и. һөйл.
1. Һөткә туҡып ҡурылған йомортҡа.
□ Омлет (на молоке). Тәбейә ашау. Тәмле тәбейә. Тәбейә бешереү.
2. Тары ононан бешерелгән күмәс. □ Булка из просяной муки. Өҫтәлгә тәбейә ҡуйыу. Тәбейә бешереп ашау. Туҡлыҡлы тәбейә.
3. Йомортҡаға он болғап бешерелгән ашамлыҡ. □ Блюдо из муки и яйца. Йомортҡанан тәбейә бешереү. Тәбейә ашатыу. Тәбейә туҡыу.
ТӘБЕНГЕ (Р: камедь; И.: gum; Т: zamk) и.
Ҡайһы бер ағастарҙың ҡабығынан һарҡҡан ҡуйы һут (елем сифатында ҡулланыла).
□ Камедь. Тәбенге алыу. Гуар тәбенгеһе. Тәбенгеле аҙыҡ.
ТӘБЕР (Р: лоскут кошмы, которым покрывают отверстие в куполе юрты; И.: piece of felt; T: çadırda duman için hava deliği görevi yapan tepedeki deliğin üstünü örten keçeden bir paça) u.
1. этн. Тирмәнең төнлөгөн яба торған кейеҙ. □ Лоскут кошмы, которым покрывают отверстие в куполе юрты. Тәбер менән кәпләү. Тәбергә тип әҙерләнгән кейеҙ.
2. диал. Әрһеҙгә тотонолған кейеҙ. □ Кошма для подстилки. Ишек алдындағы тәбер.
ТӘБЕС ТАЯҒЫ (Р: колотушка; И.: beetle; T: kısa sırık) и. диал.
Ашлыҡ һуға торған таяҡ. □ Колотушка. Тәбес таяғы һынған. Тәбес таяғы менән иген һуғыу.
ТӘБИҒ [ғәр. ^1 и. иҫк. кит. ҡар. баҫмасы II. Өфөләге мәшһүр тәбиғ.
ТӘБИҒИ I [ғәр. (Р: естественный; И.: natural; T: tabi) с.
1. Булмышы, сығышы менән тәбиғәткә бәйле, кеше тарафынан эшләнмәгән; яһалма түгел. □ Естественный, природный, на-
721