Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 86 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАЗРАЙЫУ
һағын тазрайта биреп килеп ингән булек мөдирен. Н. Мусин.
2. Ныҡ итеп киреп асыу (куҙҙе). □ Таращить, вытаращивать (глаза). Тазрайтып ҡарау. ■ Мин, куҙҙәремде тазрайтып, уға ҡараным, ләкин Борис иғтибар итмәне.
В. Исхаҡов. Бер ни төшөнмәне Миңлеяр, куҙен тазрайтып тик торҙо. Ғ. Хисамов.
ТАЗРАЙЫУ (тазрай-, тазрая) (Р.: выпячиваться; И.: bulge; knob; T.: kabarmak) ҡ.
1. Ҡабарып, ҙур булып алға сығыу (эс-ҡорһаҡҡа ҡарата). □ Выпячиваться. Эттең эсе тазрайған. Тазрайғансы сәй эскән. Н Бесәй эсе тазрайғансы һөт эсте. Г. Ғиззәтуллина.
2. Ҙур булып асылыу (куҙгә ҡарата).
□ Выпучиваться, таращиться, вытаращиваться (о глазах). Тазрайып ҡарап ултыра, һыйырҙың куҙҙәре тазрайған.
ТАЗРАЙЫШЫУ (тазрайыш-) ҡ. урт. тазрайыу, взаимн. от тазрайыу. Тазрайы-шып тороу.
ТАЗРАНЛАУ (тазранла-) (Р.: шагать вперевалку; И.: step heavily; walk; T.: badi badi yürümek) ҡ.
Ауыр баҫып саҡ йөрөү (ҙур эсле кешегә ҡарата). □ Шагать вперевалку (тяжело передвигая ноги). Тазранлап китеп бара. ■ Зайлалов, дәрәжәле генә итеп, тазранлап атлап, трибуна артына барып баҫыр-баҫмаҫтан, ашыҡмай ғына һөйләй башланы. Н. Мусин.
ТАЗ-ТОЗ (Р: звукоподражание пронзительному голосу, истошному крику; И.: sound imitation word; T.: cıyak cıyak) оҡш.
Яман итеп ҡысҡырған әсе тауышты белдергән һүҙ. □ Звукоподражание пронзительному голосу, истошному крику. Таз-тоз ҡысҡырыу. Таз-тоз килеу. Таз-тоз уйнау. Таз-тоз ҡасыу.
ТАЗЫ [фарс. (jjü] (Р: борзой, гончий; И.: greyhound; T.: tazı) и.
Оҙон аяҡлы, ас эсле, мороно осло һунар эте; ҡуян эте. □ Борзой, гончий. V Олоғатай менән Балағатай, ҡырпаҡ ҡар яуғас, буре-һуғар аттарын менеп, тазы эттәрен эйәртеп, Ирәндеккә һунарға сыҡҡан. Н. Иҙелбай.
ТАЗЫЛДАТЫУ (тазылдат-) (Р: заставлять, вынуждать визжать; И.: force, compel to squeal; T.: cıyak cıyak bağırtmak) ҡ.
Таз-тоз ҡысҡыртыу. □ Заставлять, вынуждать визжать. Баланы тазылдатыу. Этте тазылдатыу. Шаяртып тазылдатыу.
ТАЗЫЛДАУ (тазылда-) (Р: визжать (о ребёнке)', И.: shriek; squeal; T: cıyak cıyak bağırmak) ҡ.
1. Таз-тоз итеү, таз-тоз килеп ҡысҡырыу.
□ Визжать (о ребёнке). Балалар тазылдап уйнайҙар.
2. ҡар. баҡырыу 1. М Тик Хисбулланың кәртәгә бото ҡыҫылған кәзәләй тазылдап тороуы оҡшаманы. 3. Биишева.
ТАЗЫРАЙЫУ I (тазырай-, тазырая) (Р: быть пузатым; И.: be paunchy; T: şişman olmak) ҡ. диал.
Ҙур ҡорһаҡлы булыу. □ Быть пузатым. Тазырайып киткән.
ТАЗЫРАЙЫУ II (тазырай-, тазырая) (Р: уставиться; И.: fix; gaze; stare; gaze hard; give a stare; T: gözlerini dikmek) ҡ. диал. ҡар. тексәйеү.
Күҙ алмай, ныҡ итеп текләү. □ Уставиться, впериться. Тазырайып ҡарау. Тазырайып ултырыу.
ТАЗЫРАНДАУ (тазыранда-) (Р: шагать, выпячивая живот; И.: march, walk strutting; advance; T: göbeğini öne çıkararak yürümek) ҡ. диал.
Ҙур ҡорһаҡлы кешенең кирелеп атлауы.
□ Шагать, выпячивая живот. Тазырандап атлау.
ТАИФӘ [ғәр. ЧДэ] (Р: племя, род; И.: tribe; genus; heap; T: taife) и. иҫк. кит.
1. Бер дингә, бер ырыуға ҡараған халыҡ төркөмө. □ Племя,род. Табынтаифәһе. Төрки таифәләр. Был ерҙәрҙә бөрйән таифәләре йәшәй.
2. Бер ергә тупланған бер нисә кеше йәки ҡош, йәнлек; төркөм. □ Группа. Ҙур таифә. Ҡаҙҙар таифәһе.
ТАЙ (Р: жеребёнок; И.: foal, colt; T: tay) и.
1. Бер йәше тулып, икенсе йәшкә киткән йылҡы малы. □ Жеребёнок. / Жеребячий (по второму году). Ҡырҡмыш тай. Ябаға
86
һағын тазрайта биреп килеп ингән булек мөдирен. Н. Мусин.
2. Ныҡ итеп киреп асыу (куҙҙе). □ Таращить, вытаращивать (глаза). Тазрайтып ҡарау. ■ Мин, куҙҙәремде тазрайтып, уға ҡараным, ләкин Борис иғтибар итмәне.
В. Исхаҡов. Бер ни төшөнмәне Миңлеяр, куҙен тазрайтып тик торҙо. Ғ. Хисамов.
ТАЗРАЙЫУ (тазрай-, тазрая) (Р.: выпячиваться; И.: bulge; knob; T.: kabarmak) ҡ.
1. Ҡабарып, ҙур булып алға сығыу (эс-ҡорһаҡҡа ҡарата). □ Выпячиваться. Эттең эсе тазрайған. Тазрайғансы сәй эскән. Н Бесәй эсе тазрайғансы һөт эсте. Г. Ғиззәтуллина.
2. Ҙур булып асылыу (куҙгә ҡарата).
□ Выпучиваться, таращиться, вытаращиваться (о глазах). Тазрайып ҡарап ултыра, һыйырҙың куҙҙәре тазрайған.
ТАЗРАЙЫШЫУ (тазрайыш-) ҡ. урт. тазрайыу, взаимн. от тазрайыу. Тазрайы-шып тороу.
ТАЗРАНЛАУ (тазранла-) (Р.: шагать вперевалку; И.: step heavily; walk; T.: badi badi yürümek) ҡ.
Ауыр баҫып саҡ йөрөү (ҙур эсле кешегә ҡарата). □ Шагать вперевалку (тяжело передвигая ноги). Тазранлап китеп бара. ■ Зайлалов, дәрәжәле генә итеп, тазранлап атлап, трибуна артына барып баҫыр-баҫмаҫтан, ашыҡмай ғына һөйләй башланы. Н. Мусин.
ТАЗ-ТОЗ (Р: звукоподражание пронзительному голосу, истошному крику; И.: sound imitation word; T.: cıyak cıyak) оҡш.
Яман итеп ҡысҡырған әсе тауышты белдергән һүҙ. □ Звукоподражание пронзительному голосу, истошному крику. Таз-тоз ҡысҡырыу. Таз-тоз килеу. Таз-тоз уйнау. Таз-тоз ҡасыу.
ТАЗЫ [фарс. (jjü] (Р: борзой, гончий; И.: greyhound; T.: tazı) и.
Оҙон аяҡлы, ас эсле, мороно осло һунар эте; ҡуян эте. □ Борзой, гончий. V Олоғатай менән Балағатай, ҡырпаҡ ҡар яуғас, буре-һуғар аттарын менеп, тазы эттәрен эйәртеп, Ирәндеккә һунарға сыҡҡан. Н. Иҙелбай.
ТАЗЫЛДАТЫУ (тазылдат-) (Р: заставлять, вынуждать визжать; И.: force, compel to squeal; T.: cıyak cıyak bağırtmak) ҡ.
Таз-тоз ҡысҡыртыу. □ Заставлять, вынуждать визжать. Баланы тазылдатыу. Этте тазылдатыу. Шаяртып тазылдатыу.
ТАЗЫЛДАУ (тазылда-) (Р: визжать (о ребёнке)', И.: shriek; squeal; T: cıyak cıyak bağırmak) ҡ.
1. Таз-тоз итеү, таз-тоз килеп ҡысҡырыу.
□ Визжать (о ребёнке). Балалар тазылдап уйнайҙар.
2. ҡар. баҡырыу 1. М Тик Хисбулланың кәртәгә бото ҡыҫылған кәзәләй тазылдап тороуы оҡшаманы. 3. Биишева.
ТАЗЫРАЙЫУ I (тазырай-, тазырая) (Р: быть пузатым; И.: be paunchy; T: şişman olmak) ҡ. диал.
Ҙур ҡорһаҡлы булыу. □ Быть пузатым. Тазырайып киткән.
ТАЗЫРАЙЫУ II (тазырай-, тазырая) (Р: уставиться; И.: fix; gaze; stare; gaze hard; give a stare; T: gözlerini dikmek) ҡ. диал. ҡар. тексәйеү.
Күҙ алмай, ныҡ итеп текләү. □ Уставиться, впериться. Тазырайып ҡарау. Тазырайып ултырыу.
ТАЗЫРАНДАУ (тазыранда-) (Р: шагать, выпячивая живот; И.: march, walk strutting; advance; T: göbeğini öne çıkararak yürümek) ҡ. диал.
Ҙур ҡорһаҡлы кешенең кирелеп атлауы.
□ Шагать, выпячивая живот. Тазырандап атлау.
ТАИФӘ [ғәр. ЧДэ] (Р: племя, род; И.: tribe; genus; heap; T: taife) и. иҫк. кит.
1. Бер дингә, бер ырыуға ҡараған халыҡ төркөмө. □ Племя,род. Табынтаифәһе. Төрки таифәләр. Был ерҙәрҙә бөрйән таифәләре йәшәй.
2. Бер ергә тупланған бер нисә кеше йәки ҡош, йәнлек; төркөм. □ Группа. Ҙур таифә. Ҡаҙҙар таифәһе.
ТАЙ (Р: жеребёнок; И.: foal, colt; T: tay) и.
1. Бер йәше тулып, икенсе йәшкә киткән йылҡы малы. □ Жеребёнок. / Жеребячий (по второму году). Ҡырҡмыш тай. Ябаға
86