Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 92 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАЙЫШ
егет икенсе урынға тайып, ҡасып ята, ти. Әкиәттән.
3. Үҙ урынынан ҡуҙғалыу (быуынға ҡарата); кимәлйеү. □ Вывихнуться. // Вывих. Аяҡ тайҙы. Быуын тайыуы.
4. ҡу см. Сығанаҡ килештәге исемдәр менән килеп, физик йәки рухи көс һәләтен юғалтыуҙы белдергән һүҙбәйләнеш яһай.
□ Сбиваться; ошибаться. Эштән тайыу. Хәлдән тайыу. ■ [Әбей:] Ҡарыуҙан тайып ятҡан юҡ әле, әбейҙәр тигәс тә, бигерәк тағы. Һ. Дәүләтшина.
♦ Күҙҙән тайыу күренмәҫ булыу, юғалыу.
□ Теряться, потеряться, исчезать, пропадать. Ситкә тайыу ҡайҙалыр олағыу, ҡасыу.
□ Убегать, бежать, удирать.
ТАЙЫШ (Р.: искривлённый, кривой, перекошенный; И.: bandy -legged; T.: eğri) с.
1. Тайған, тайып ҡыйшайған (аяк-ҡул быуынына ҡарата). □ Искривлённый, кривой, перекошенный. Тайыш ҡул. Тайыш быуын.
2. Бер яҡҡа ҡыйыш, ситкә янтайған.
□ Косой, кривой. Тайыш аяҡлы ултырғыс. Тайыш шкаф.
ТАЙЫШ АЯҠ (аяғы) (Р.: косолапый; И.: bandy-legged; T.: iğri ayaklı) и.
1. Аяғының башын эскә баҫҡан кеше. П Косолапый.
2. Айыуҙың табу арҡаһында барлыҡҡа килгән атамаһы. □ Косолапый (табуированное название медведя). ■ Ашарға ултырырыбыҙ булды, ут яҡтыһының арғы башына әлеге тайыш аяҡ, ике балаһын эйәртеп, килеп тә ултырҙы бит. С. Кулибай.
ТАЙЫШ ТАБАН (Р: косолапый; И.: bear; bear market; Bruin; T.: ayının tabu adı) u.
Айыуҙың табу арҡаһында барлыҡҡа килгән атамаһы. □ Косолапый (табуированное название медведя), һунарсылар айыуҙы тайыш табан ти торғайнылар.
ТАЙЫШ-ТОЙОШ (Р: вразвалку; И.: waddling; T.: badi badi) /7.
Бер тегеләй, бер былай, ҡыйыш-мыйыш.
□ Вразвалку. Тайыш-тойош баҫыу. Тайыш-тойош бейеу. ■ Азамат уйлап та өлгөрмәне, Парайко .. бейек машинанан төштө лә, тайыш-тойош баҫып, был яҡҡа һылтыҡланы. Р. Солтангәрәев.
ТАЙЫШЫУ (тайыш-) ҡ. диал. ҡар. тайшаныу. ■ Юлдыбикә әбей быға тиклем яһап килгән юлынан тайышып, башҡа берәр юл эҙләй башланы. Т. Хәйбуллин.
ТАЙЯР [фарс. (Р: готовый; И.: ready; T.: hazır) с. кит.
Нимәлер үтәргә, эшләргә әҙер торған. □ Готовый. / Наготове. ■ [Зариф:] Олуғ мәмләкәттең тайяр вә ғәҙел һалдаттары булығыҙ. М. Кәрим. Улар [эшселәр] унда уҙҙәренең эшен бөтөргәнсе, беҙгә лә бында тайяр әҙерләнеп көтөп торорға кәрәк. һ. Дәүләтшина. Староста алдан тайяр бер төркөм сыуашты килтереп, шул таҡта кутәрмә өҫтөнә теҙҙе. Ғ. Хөсәйенов.
ТАКЕЛАЖ [гол. takelage ‘ҡорамал’] (Р: такелаж; И.: rigging; T.: arma) и.
1. диңг. Караптың йөк тейәү өсөн ҡулланылған бөтә төр арҡандары. □ Такелаж (все снасти корабля). Такелаж әҙерләу. Такелажды йыйнау. Такелажды тикшереу.
2. махс. Йөктө күтәреү һәм бер урындан икенсе урынға күсереү өсөн ҡулланыла торған ҡорамалдар. □ Такелаж (совокупность приспособлений для подъёма и перемещения грузов). Такелаж ҡулланыу. Такелаж менән кусереу. Конструкцияны такелаж менән кутэреу.
ТАКЕЛАЖСЫ (Р: такелажник; И.: rigger; slingsman; T: iskele kuran kimse) u.
Йөк күтәргестәрҙә эшләгән кеше. □ Такелажник. Такелажсы булып эшләу. Такелажсы хеҙмәте. ■ Уны [ҡыҙыл флагты] такелажсы Рәмил Зыязетдинов бригадаһы ҡаҙап ҡуйғайны. Ә. Байрамов.
ТАКИ [фарс. a£Ij] (Р: чтобы, чтоб; И.: in order to; T: için) терк. иҫк. кит.
Маҡсат һөйләмде баш һөйләмгә теркәү өсөн ҡулланыла. □ Чтобы, чтоб. ■ Ғалимдар хеҙмәтендә мөстәҡим ҡыл, таки ғуме-ремдең сармаяһы елгә китмәһен. М. Өмөтбаев.
ТАКРАР [ғәр. jljSJ] и. ҡар. тәҡрар.
ТАКСА I [фр. taxe\ (Р: такса; И.: rate; T.: ücret) и.
Ниндәйҙер эш йәки нәмә өсөн билдәләнгән хаҡ. □ Такса. Такса буйынса туләу. Йөк ташыу таксаһы. Такса билдәләу.
92
егет икенсе урынға тайып, ҡасып ята, ти. Әкиәттән.
3. Үҙ урынынан ҡуҙғалыу (быуынға ҡарата); кимәлйеү. □ Вывихнуться. // Вывих. Аяҡ тайҙы. Быуын тайыуы.
4. ҡу см. Сығанаҡ килештәге исемдәр менән килеп, физик йәки рухи көс һәләтен юғалтыуҙы белдергән һүҙбәйләнеш яһай.
□ Сбиваться; ошибаться. Эштән тайыу. Хәлдән тайыу. ■ [Әбей:] Ҡарыуҙан тайып ятҡан юҡ әле, әбейҙәр тигәс тә, бигерәк тағы. Һ. Дәүләтшина.
♦ Күҙҙән тайыу күренмәҫ булыу, юғалыу.
□ Теряться, потеряться, исчезать, пропадать. Ситкә тайыу ҡайҙалыр олағыу, ҡасыу.
□ Убегать, бежать, удирать.
ТАЙЫШ (Р.: искривлённый, кривой, перекошенный; И.: bandy -legged; T.: eğri) с.
1. Тайған, тайып ҡыйшайған (аяк-ҡул быуынына ҡарата). □ Искривлённый, кривой, перекошенный. Тайыш ҡул. Тайыш быуын.
2. Бер яҡҡа ҡыйыш, ситкә янтайған.
□ Косой, кривой. Тайыш аяҡлы ултырғыс. Тайыш шкаф.
ТАЙЫШ АЯҠ (аяғы) (Р.: косолапый; И.: bandy-legged; T.: iğri ayaklı) и.
1. Аяғының башын эскә баҫҡан кеше. П Косолапый.
2. Айыуҙың табу арҡаһында барлыҡҡа килгән атамаһы. □ Косолапый (табуированное название медведя). ■ Ашарға ултырырыбыҙ булды, ут яҡтыһының арғы башына әлеге тайыш аяҡ, ике балаһын эйәртеп, килеп тә ултырҙы бит. С. Кулибай.
ТАЙЫШ ТАБАН (Р: косолапый; И.: bear; bear market; Bruin; T.: ayının tabu adı) u.
Айыуҙың табу арҡаһында барлыҡҡа килгән атамаһы. □ Косолапый (табуированное название медведя), һунарсылар айыуҙы тайыш табан ти торғайнылар.
ТАЙЫШ-ТОЙОШ (Р: вразвалку; И.: waddling; T.: badi badi) /7.
Бер тегеләй, бер былай, ҡыйыш-мыйыш.
□ Вразвалку. Тайыш-тойош баҫыу. Тайыш-тойош бейеу. ■ Азамат уйлап та өлгөрмәне, Парайко .. бейек машинанан төштө лә, тайыш-тойош баҫып, был яҡҡа һылтыҡланы. Р. Солтангәрәев.
ТАЙЫШЫУ (тайыш-) ҡ. диал. ҡар. тайшаныу. ■ Юлдыбикә әбей быға тиклем яһап килгән юлынан тайышып, башҡа берәр юл эҙләй башланы. Т. Хәйбуллин.
ТАЙЯР [фарс. (Р: готовый; И.: ready; T.: hazır) с. кит.
Нимәлер үтәргә, эшләргә әҙер торған. □ Готовый. / Наготове. ■ [Зариф:] Олуғ мәмләкәттең тайяр вә ғәҙел һалдаттары булығыҙ. М. Кәрим. Улар [эшселәр] унда уҙҙәренең эшен бөтөргәнсе, беҙгә лә бында тайяр әҙерләнеп көтөп торорға кәрәк. һ. Дәүләтшина. Староста алдан тайяр бер төркөм сыуашты килтереп, шул таҡта кутәрмә өҫтөнә теҙҙе. Ғ. Хөсәйенов.
ТАКЕЛАЖ [гол. takelage ‘ҡорамал’] (Р: такелаж; И.: rigging; T.: arma) и.
1. диңг. Караптың йөк тейәү өсөн ҡулланылған бөтә төр арҡандары. □ Такелаж (все снасти корабля). Такелаж әҙерләу. Такелажды йыйнау. Такелажды тикшереу.
2. махс. Йөктө күтәреү һәм бер урындан икенсе урынға күсереү өсөн ҡулланыла торған ҡорамалдар. □ Такелаж (совокупность приспособлений для подъёма и перемещения грузов). Такелаж ҡулланыу. Такелаж менән кусереу. Конструкцияны такелаж менән кутэреу.
ТАКЕЛАЖСЫ (Р: такелажник; И.: rigger; slingsman; T: iskele kuran kimse) u.
Йөк күтәргестәрҙә эшләгән кеше. □ Такелажник. Такелажсы булып эшләу. Такелажсы хеҙмәте. ■ Уны [ҡыҙыл флагты] такелажсы Рәмил Зыязетдинов бригадаһы ҡаҙап ҡуйғайны. Ә. Байрамов.
ТАКИ [фарс. a£Ij] (Р: чтобы, чтоб; И.: in order to; T: için) терк. иҫк. кит.
Маҡсат һөйләмде баш һөйләмгә теркәү өсөн ҡулланыла. □ Чтобы, чтоб. ■ Ғалимдар хеҙмәтендә мөстәҡим ҡыл, таки ғуме-ремдең сармаяһы елгә китмәһен. М. Өмөтбаев.
ТАКРАР [ғәр. jljSJ] и. ҡар. тәҡрар.
ТАКСА I [фр. taxe\ (Р: такса; И.: rate; T.: ücret) и.
Ниндәйҙер эш йәки нәмә өсөн билдәләнгән хаҡ. □ Такса. Такса буйынса туләу. Йөк ташыу таксаһы. Такса билдәләу.
92