Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 93 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАКТ
ТАКСА II [рус.] (Р.: такса; И.: badger-dog; T.: mastı) и. зоол.
Оҙон тороҡло, кәкре ҡыҫҡа аяҡлы сәүек эт тоҡомо. □ Такса. Такса тоҡомо. Ҡыҫҡа аяҡлы такса. Такса көсөгө алыу.
ТАКСАЛАУ (таксала-) (Р.: назначать, платить по таксе; И.: pay the rate; appraise; T: ücretini koymak) ҡ.
Такса ҡуйыу, әйберҙең баһаһын билдәләү, баһалау. □ Назначать, платить по таксе. Тауарҙы таксалау. Физик эште таксалау.
ТАКСАТОР [нем. Taxator ‘хаҡ билдәләүсе’] (Р: таксатор; И.: appraiser; T.: ücret koyan kimse) и.
Такса (1) ҡуйыусы, хаҡ билдәләүсе; баһалаусы. □ Таксатор. М Бер йыл, ғәләмәт эҫе килгән йәйҙә, Сәлмәнгә Өфөнән килгән таксаторҙарға ер-һыу курһәтеп йөрөргә тура килгәйне. С. Шәрипов.
ТАКСАЦИЯ [лат. taxatio ‘баһалау’] (Р.: таксация; И.: taxation; T.: ücret koyma işi) и.
1. Такса ҡуйыу, хаҡ билдәләү эше. □ Таксация. Тауар таксацияһы. Хеҙмәткә таксация.
2. Урмандың күләмен һәм сифатын билдәләү эше. □ Таксация. Төбәктә таксация уткәреу. Таксация документтары.
ТАКСИ [фр. taxi} (Р: такси; И.: taxi; T: taksi) и.
Таксометр күрһәткән хаҡты түләтеп, кеше йәки йөк йөрөтә торған автомобиль. □ Такси. Такси саҡырыу. Такси менән барыу. Такси яллау. М Ғалим, уйҙарынан арынып, сәғәтенә йәнә куҙ һалды ла утеп барған таксиға ҡул кутәрҙе: «Урал фәндәр академияһына!» Л. Яҡшыбаева. Йәһәт кенә йыйынып, ишекте ҡаты бәреп сыҡҡан Эльза таксиҙа вокзалға йунәлә. М. Садиҡова.
ТАКСИСТ (таксисы) [рус.] (Р.: таксист; И.: taxi driver; T: taksi şoförü) и.
Такси шофёры. □ Таксист. Таксист булып эшләу. Таксисҡа аҡса туләу. ■ Төнгә табан таксистарға эш кубәйә бит. Т. Сәғитов. Бөгөн таксистарҙың тыныс куренгән эше ысын мәғәнәһендә иң хәуефлеләрҙең береһе һанала. «Йәшлек», 11 ноябрь 2011.
ТАКСОМЕТР [лат. taxare ‘баһалау’ + metron ‘сама’] (Р.: таксометр; И.: taximeter; T: taksimetre) и.
Таксиҙа күпме юл үткәнен һәм күпме түләргә кәрәклеген иҫәпләүсе прибор. □ Таксометр. Таксометр курһәтеуе. Юл хеҙмәткәре таксометрға куҙ һалды.
ТАКСОМОТОР [фр. taxe ‘такса’ + moteur ‘мотор’] и. ҡар. такси. Таксомотор паркы. Таксомотор ҡуйыу.
ТАКСОН [лат. taxare ‘баһалау’] (Р: таксон; И.: taxon; T: takson) и.
Үҙенсәлектәр һәм билдәләрҙең теге йәки был дөйөмлөк дәрәжәһе йәһәтенән үҙ-ара бәйле һәм шуның һөҙөмтәһендә уларға билдәле бер таксономик категория биреү өсөн нигеҙ булған дискрет объекттар. □ Таксон. Таксондарға буленеу. Таксондарға арналыу. Таксондарҙы классификациялау.
ТАКСОПАРК [рус.] (Р: таксопарк; И.: taxi company; T: taksi parkı) и.
Такси паркы. □ Таксопарк. Таксопарк директоры. Таксопарк диспетчеры. Такео-паркҡа ҡуйыу.
ТАКСОФОН [лат. taxare ‘баһалау’ + phone ‘өн’] (Р: таксофон; И.: public pay telephone; T: telefon kulübesi) и.
Киң ҡулланыусылар өсөн металл аҡса һалып йәки жетон, карточка ярҙамында һөйләшә торған телефон-автомат. □ Таксофон. Таксофондан шылтыратыу. Таксофон-дан «Тиҙ ярҙам» хеҙмәтенә шылтыратыу.
ТАКТ I [лат. tactus ‘тейеү’] (Р.: такт; И.: measure; T: ölçü) и.
1. Музыкаль метрик берәмек, музыкаль тауыштарҙың билдәле бер үлсәмдәге әйтелеше. □ Такт. Ике өлөштән торған такт. Музыка тактына бейеу. Увертюраның һуңғы такты. ■ [Бер олораҡ кешенең] перрондың ағас иҙәнендә атлы марш тактына дағалы уксәләрен һуға-һуға бейеуе таң тынлығында әллә ҡайҙа яңғырап ишетелә. Р. Өмөтбаев.
2. Ниндәйҙер эш-хәрәкәттәге ритм. □ Такт. Бер төрлө такт. Бер тактҡа һалыу. Такт менән эшләу. ■ Теген ательеһына килеп инеу менән, куҙҙең яуын алырлыҡ төҫлө
93
ТАКСА II [рус.] (Р.: такса; И.: badger-dog; T.: mastı) и. зоол.
Оҙон тороҡло, кәкре ҡыҫҡа аяҡлы сәүек эт тоҡомо. □ Такса. Такса тоҡомо. Ҡыҫҡа аяҡлы такса. Такса көсөгө алыу.
ТАКСАЛАУ (таксала-) (Р.: назначать, платить по таксе; И.: pay the rate; appraise; T: ücretini koymak) ҡ.
Такса ҡуйыу, әйберҙең баһаһын билдәләү, баһалау. □ Назначать, платить по таксе. Тауарҙы таксалау. Физик эште таксалау.
ТАКСАТОР [нем. Taxator ‘хаҡ билдәләүсе’] (Р: таксатор; И.: appraiser; T.: ücret koyan kimse) и.
Такса (1) ҡуйыусы, хаҡ билдәләүсе; баһалаусы. □ Таксатор. М Бер йыл, ғәләмәт эҫе килгән йәйҙә, Сәлмәнгә Өфөнән килгән таксаторҙарға ер-һыу курһәтеп йөрөргә тура килгәйне. С. Шәрипов.
ТАКСАЦИЯ [лат. taxatio ‘баһалау’] (Р.: таксация; И.: taxation; T.: ücret koyma işi) и.
1. Такса ҡуйыу, хаҡ билдәләү эше. □ Таксация. Тауар таксацияһы. Хеҙмәткә таксация.
2. Урмандың күләмен һәм сифатын билдәләү эше. □ Таксация. Төбәктә таксация уткәреу. Таксация документтары.
ТАКСИ [фр. taxi} (Р: такси; И.: taxi; T: taksi) и.
Таксометр күрһәткән хаҡты түләтеп, кеше йәки йөк йөрөтә торған автомобиль. □ Такси. Такси саҡырыу. Такси менән барыу. Такси яллау. М Ғалим, уйҙарынан арынып, сәғәтенә йәнә куҙ һалды ла утеп барған таксиға ҡул кутәрҙе: «Урал фәндәр академияһына!» Л. Яҡшыбаева. Йәһәт кенә йыйынып, ишекте ҡаты бәреп сыҡҡан Эльза таксиҙа вокзалға йунәлә. М. Садиҡова.
ТАКСИСТ (таксисы) [рус.] (Р.: таксист; И.: taxi driver; T: taksi şoförü) и.
Такси шофёры. □ Таксист. Таксист булып эшләу. Таксисҡа аҡса туләу. ■ Төнгә табан таксистарға эш кубәйә бит. Т. Сәғитов. Бөгөн таксистарҙың тыныс куренгән эше ысын мәғәнәһендә иң хәуефлеләрҙең береһе һанала. «Йәшлек», 11 ноябрь 2011.
ТАКСОМЕТР [лат. taxare ‘баһалау’ + metron ‘сама’] (Р.: таксометр; И.: taximeter; T: taksimetre) и.
Таксиҙа күпме юл үткәнен һәм күпме түләргә кәрәклеген иҫәпләүсе прибор. □ Таксометр. Таксометр курһәтеуе. Юл хеҙмәткәре таксометрға куҙ һалды.
ТАКСОМОТОР [фр. taxe ‘такса’ + moteur ‘мотор’] и. ҡар. такси. Таксомотор паркы. Таксомотор ҡуйыу.
ТАКСОН [лат. taxare ‘баһалау’] (Р: таксон; И.: taxon; T: takson) и.
Үҙенсәлектәр һәм билдәләрҙең теге йәки был дөйөмлөк дәрәжәһе йәһәтенән үҙ-ара бәйле һәм шуның һөҙөмтәһендә уларға билдәле бер таксономик категория биреү өсөн нигеҙ булған дискрет объекттар. □ Таксон. Таксондарға буленеу. Таксондарға арналыу. Таксондарҙы классификациялау.
ТАКСОПАРК [рус.] (Р: таксопарк; И.: taxi company; T: taksi parkı) и.
Такси паркы. □ Таксопарк. Таксопарк директоры. Таксопарк диспетчеры. Такео-паркҡа ҡуйыу.
ТАКСОФОН [лат. taxare ‘баһалау’ + phone ‘өн’] (Р: таксофон; И.: public pay telephone; T: telefon kulübesi) и.
Киң ҡулланыусылар өсөн металл аҡса һалып йәки жетон, карточка ярҙамында һөйләшә торған телефон-автомат. □ Таксофон. Таксофондан шылтыратыу. Таксофон-дан «Тиҙ ярҙам» хеҙмәтенә шылтыратыу.
ТАКТ I [лат. tactus ‘тейеү’] (Р.: такт; И.: measure; T: ölçü) и.
1. Музыкаль метрик берәмек, музыкаль тауыштарҙың билдәле бер үлсәмдәге әйтелеше. □ Такт. Ике өлөштән торған такт. Музыка тактына бейеу. Увертюраның һуңғы такты. ■ [Бер олораҡ кешенең] перрондың ағас иҙәнендә атлы марш тактына дағалы уксәләрен һуға-һуға бейеуе таң тынлығында әллә ҡайҙа яңғырап ишетелә. Р. Өмөтбаев.
2. Ниндәйҙер эш-хәрәкәттәге ритм. □ Такт. Бер төрлө такт. Бер тактҡа һалыу. Такт менән эшләу. ■ Теген ательеһына килеп инеу менән, куҙҙең яуын алырлыҡ төҫлө
93