Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том VIII. 95 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ТАҠМАҠЛАУ
ТАҠ III (Р.: тук (подражание глухому стуку); И.: imitation sound thud!; T.: tak) оҡш.
Ҡаты нәмә менән ҡатыға һуҡҡанда сыҡ-кан һаңғырау тауышты белдергән һүҙ. □ Тук (подражание глухому стуку). Таҡ итеп ҡаныу. Таҡ итеп төшөп китеу.
ТАҠА (Р.: совсем; И.: at all; T.: hiç) р. һөйл.
Бөтөнләй, һис. □ Совсем. Таҡа ашамай. Таҡа белмәй. Таҡа курмәй. ■ Бөгөн йома булғанғамылыр, кешенән дә өҙөлөп булмай, бер йунләп яҙылып ултырып булмай, ой эштәрем дә таҡа ҡаралмай, ҡулымда өс-дурт бисә эшләй — берәуһе, исмаһам, йунле тугел. Т. Хәйбуллин.
ТАҠАЙ-ТОҠАЙ (Р: немного; И.: a little; T.: biraz) р. диал. ҡар. бик әҙ.
Саҡ-саҡ ҡына, әҙ-мәҙ. □ Немного, чуть-чуть. Таҡай-тоҡай ашау. Таҡай-тоҡай йө-рөу. ■ [Әбей:] Таҡай-тоҡай булһа ла ҡул ҡуя беләм бит мин. һ. Дәүләтшина.
ТАҠ АЛ АМ А и. диал. ҡар. талҡыш.
ТАҠАЛТЫУ (таҡалт-) (Р: ставить впритык; И.: put close to; T.: uç uca koymak) ҡ. ҡар. терәтеү.
Нимәнеңдер янына бик яҡын килтереү. □ Ставить впритирку, очень близко. Өйгә таҡалтыу. Диванды стенаға таҡалтыу.
ТАҠАЛЫУ (таҡал-) (Р: подходить вплотную; И.: approach close to; T.: çok yakın yaklaşmak) ҡ. ҡар. терәлеү.
Нимәгәлер бик яҡын килеү. □ Подходить вплотную. Кәртәгә таҡалыу. ■ [Ныязғол — Тимерғәлегә:] Хәҙер көнө еткәс, эш таҡалып терәлгәс, килеп хәбәр һөйләйһең, һ. Дәүләтшина.
ТАҠ АУ (таҡа-) (Р: ставить что-л. близко; И.: put close to; T.: dayamak) ҡ. ҡар. терәлдереү.
Нимәнелер бер-береһенә бик яҡын килтереү. □ Ставить что-л. близко друг к другу. Таҡап һөйәп ҡуйыу. Саналарҙы таҡап бәйләу. Арбаларҙы таҡау.
ТАҠЛАУ (таҡла-) (Р: перебирать; И.: sort; T.: ayıklamak) ҡ. һөйл.
Берәмләү, берәмекләү. □ Перебирать. Таҡлап һалыу. Таҡлап әйтеу. ■ Управляющий ризалашып ҡул бирҙе, купчий доку
ментта таҡлап курһәтелеуен иҡрар итте. Ғ. Хөсәйенов.
ТАҠЛЫҒЫУ (таҡлыҡ-) ҡ. һөйл. ҡар. тағылыу 2. Таҡлығып йөрөу. Бер-береңә таҡлығыу.
ТАҠЛЫҒЫШЫУ (таҡлыгыш-) ҡ. һөйл. урт. ҡар. таҡлығыу. взаимн. от таҡлығыу. Таҡлығышып йөрөу. Таҡлығышып алғандар.
ТАҠМАЗА (Р: прибаутка; И.: byword; saying; T.: koşma, dört mısralı şiir) u.
Көйһөҙ әйтелә торған шаян эстәлекле еңел шиғри әҫәр. □ Прибаутка. Таҡмаза әйтештек. Уҡытыусы таҡмаза өйрәтте. Таҡмаза бәйгеһе уткәрелде. Таҡмаза әйтергә өйрәндек.
ТАҠМАЗАЛАУ (таҡмазала-) (Р: говорить прибаутками; И.: use catch phrases; T.: koşma söylemek) ҡ.
Таҡмаза итеп әйтеү. □ Говорить прибаутками. Шаяртып таҡмазалайҙар. Үсекләп таҡмазалау. Еңгәләр таҡмазалай.
ТАҠМАҠ (таҡмағы) (Р: частушка; И.: couplet; ditty; T: koşma) и. муз.
1. Халыҡ ижадының бер төрө: еңел ҡыҫҡа көйгә һалып йырлана торған музыкаль шиғри әҫәр. □ Частушка. Туй таҡмағы. Таҡмаҡ сығарыу. Таҡмаҡҡа бейеу. ■ Талдар таҡмаҡ әйтте, ә көнбағыш бейеп торҙо баҫҡан ерендә. Р. Ниғмәти. Таҡмаҡ әйтеп, өсмөйөш уйнайҙар. Н. Мусин.
2. һөйл. ҡар. таҡмаза. Таҡмаҡ әйтеу.
♦ Тәтәй таҡмағы килешмәгән, мәғәнәһеҙ һүҙ, хәбәр. □ Бессмыслица, бессмысленный разговор. Тәтәй таҡмағы бөтмәҫ.
ТАҠМАҠЛАУ (таҡмаҡла-) (Р: петь частушки; И.: sing ditties; T.: koşma söylemek) ҡ.
1. Таҡмаҡ әйтеү. □ Петь частушки. Шаяртып таҡмаҡлау. ■ Сәғиҙә таҡмаҡлап-таҡмаҡлап бейеп тә алды. М. Тажи. Бөтә туңәрәк, шау-гөр килеп, ҡул сабып, таҡмаҡлап, бейеуселәрҙе дәртләндерә. Д. Исламов.
2. Һүҙҙәрҙе рифма, ритмға килтереп әйтеү. □ Приговаривать. Ямғыр саҡырып таҡмаҡлау. М Иртәнсәк почтальон Мәхмут килеп инде һәм таҡмаҡлай башланы: «Нур һибәйем йөҙөңә, хат килтерҙем уҙеңә». Ғ. Аллаяров.
95
ТАҠ III (Р.: тук (подражание глухому стуку); И.: imitation sound thud!; T.: tak) оҡш.
Ҡаты нәмә менән ҡатыға һуҡҡанда сыҡ-кан һаңғырау тауышты белдергән һүҙ. □ Тук (подражание глухому стуку). Таҡ итеп ҡаныу. Таҡ итеп төшөп китеу.
ТАҠА (Р.: совсем; И.: at all; T.: hiç) р. һөйл.
Бөтөнләй, һис. □ Совсем. Таҡа ашамай. Таҡа белмәй. Таҡа курмәй. ■ Бөгөн йома булғанғамылыр, кешенән дә өҙөлөп булмай, бер йунләп яҙылып ултырып булмай, ой эштәрем дә таҡа ҡаралмай, ҡулымда өс-дурт бисә эшләй — берәуһе, исмаһам, йунле тугел. Т. Хәйбуллин.
ТАҠАЙ-ТОҠАЙ (Р: немного; И.: a little; T.: biraz) р. диал. ҡар. бик әҙ.
Саҡ-саҡ ҡына, әҙ-мәҙ. □ Немного, чуть-чуть. Таҡай-тоҡай ашау. Таҡай-тоҡай йө-рөу. ■ [Әбей:] Таҡай-тоҡай булһа ла ҡул ҡуя беләм бит мин. һ. Дәүләтшина.
ТАҠ АЛ АМ А и. диал. ҡар. талҡыш.
ТАҠАЛТЫУ (таҡалт-) (Р: ставить впритык; И.: put close to; T.: uç uca koymak) ҡ. ҡар. терәтеү.
Нимәнеңдер янына бик яҡын килтереү. □ Ставить впритирку, очень близко. Өйгә таҡалтыу. Диванды стенаға таҡалтыу.
ТАҠАЛЫУ (таҡал-) (Р: подходить вплотную; И.: approach close to; T.: çok yakın yaklaşmak) ҡ. ҡар. терәлеү.
Нимәгәлер бик яҡын килеү. □ Подходить вплотную. Кәртәгә таҡалыу. ■ [Ныязғол — Тимерғәлегә:] Хәҙер көнө еткәс, эш таҡалып терәлгәс, килеп хәбәр һөйләйһең, һ. Дәүләтшина.
ТАҠ АУ (таҡа-) (Р: ставить что-л. близко; И.: put close to; T.: dayamak) ҡ. ҡар. терәлдереү.
Нимәнелер бер-береһенә бик яҡын килтереү. □ Ставить что-л. близко друг к другу. Таҡап һөйәп ҡуйыу. Саналарҙы таҡап бәйләу. Арбаларҙы таҡау.
ТАҠЛАУ (таҡла-) (Р: перебирать; И.: sort; T.: ayıklamak) ҡ. һөйл.
Берәмләү, берәмекләү. □ Перебирать. Таҡлап һалыу. Таҡлап әйтеу. ■ Управляющий ризалашып ҡул бирҙе, купчий доку
ментта таҡлап курһәтелеуен иҡрар итте. Ғ. Хөсәйенов.
ТАҠЛЫҒЫУ (таҡлыҡ-) ҡ. һөйл. ҡар. тағылыу 2. Таҡлығып йөрөу. Бер-береңә таҡлығыу.
ТАҠЛЫҒЫШЫУ (таҡлыгыш-) ҡ. һөйл. урт. ҡар. таҡлығыу. взаимн. от таҡлығыу. Таҡлығышып йөрөу. Таҡлығышып алғандар.
ТАҠМАЗА (Р: прибаутка; И.: byword; saying; T.: koşma, dört mısralı şiir) u.
Көйһөҙ әйтелә торған шаян эстәлекле еңел шиғри әҫәр. □ Прибаутка. Таҡмаза әйтештек. Уҡытыусы таҡмаза өйрәтте. Таҡмаза бәйгеһе уткәрелде. Таҡмаза әйтергә өйрәндек.
ТАҠМАЗАЛАУ (таҡмазала-) (Р: говорить прибаутками; И.: use catch phrases; T.: koşma söylemek) ҡ.
Таҡмаза итеп әйтеү. □ Говорить прибаутками. Шаяртып таҡмазалайҙар. Үсекләп таҡмазалау. Еңгәләр таҡмазалай.
ТАҠМАҠ (таҡмағы) (Р: частушка; И.: couplet; ditty; T: koşma) и. муз.
1. Халыҡ ижадының бер төрө: еңел ҡыҫҡа көйгә һалып йырлана торған музыкаль шиғри әҫәр. □ Частушка. Туй таҡмағы. Таҡмаҡ сығарыу. Таҡмаҡҡа бейеу. ■ Талдар таҡмаҡ әйтте, ә көнбағыш бейеп торҙо баҫҡан ерендә. Р. Ниғмәти. Таҡмаҡ әйтеп, өсмөйөш уйнайҙар. Н. Мусин.
2. һөйл. ҡар. таҡмаза. Таҡмаҡ әйтеу.
♦ Тәтәй таҡмағы килешмәгән, мәғәнәһеҙ һүҙ, хәбәр. □ Бессмыслица, бессмысленный разговор. Тәтәй таҡмағы бөтмәҫ.
ТАҠМАҠЛАУ (таҡмаҡла-) (Р: петь частушки; И.: sing ditties; T.: koşma söylemek) ҡ.
1. Таҡмаҡ әйтеү. □ Петь частушки. Шаяртып таҡмаҡлау. ■ Сәғиҙә таҡмаҡлап-таҡмаҡлап бейеп тә алды. М. Тажи. Бөтә туңәрәк, шау-гөр килеп, ҡул сабып, таҡмаҡлап, бейеуселәрҙе дәртләндерә. Д. Исламов.
2. Һүҙҙәрҙе рифма, ритмға килтереп әйтеү. □ Приговаривать. Ямғыр саҡырып таҡмаҡлау. М Иртәнсәк почтальон Мәхмут килеп инде һәм таҡмаҡлай башланы: «Нур һибәйем йөҙөңә, хат килтерҙем уҙеңә». Ғ. Аллаяров.
95