Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IX. 336 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ФӘРИ
2. Нәҫел. □ Потомок. Абруйлы ғаиләнең фәрзәндтәре.
ФӘРИ [фарс. (р: единственный, неповторимый; И.: the only one; T.: feri) c.
Тиңдәше булмаған, таң ҡалырлыҡ, ғәжәп.
□ Единственный, неповторимый. Я Фәри заттар, кисен аша баҫып, наҙлыҡайым менән курешкән. Ш. Бабич.
ФӘРРАШ [ғәр. jâ ] (Р.: домработница; И.: chamber maid; T.: ev hizmetçisi) и. иҫк.
1. Өй йыйыштырыусы, йорт ҡараусы.
□ Домработница.
2. Мәсет ҡараусы. □ Смотритель мечети. Я [Нурый бабай] куп йылдарҙан бирле Әстрхандың ҙур мәсеттәренең береһендә фәрраш булып торғанлығы хаҡында һөйләне. Ғ. Ибраһимов.
ФӘРУАН [фарс. û1 ] и. ҡар. фәрауан. Фәруан тормош. Я Ҡариҙелдән табындар, ҡыуаҡандар төйәгенә тиклем ара ылаусылар өсөн, бигерәк тә юрматылар өсөн фәруанда — киң рәхәттә йөҙөу мәле ине лә инде. Б. Рафиҡов.
ФӘРШ [ғәр. (jiljâ] (Р.: слуга, раб; И.: servant; T.: köle) и. иҫк.
Хеҙмәтсе, ҡол. □ Слуга, раб. Байҙың фәрше.
ФӘРЬЯД [фарс. jLjâ ] (Р.: крик, вопль; И.: cry, outcry; T.: feryat) и. иҫк. кит.
Ярҙам һорап ҡысҡырған тауыш. □ Крик, вопль; крик о помощи. Я Сыҡты ут, баҫты төтөн, фәрьяд вә зарҙар куккә аша. X. Ғәбитов.
ФӘРӘСӘТ [ғәр.
ФӘРӘСӘТЛЕ (Р.: сметливый; И.: witty; T.: ferasetli) с. иҫк. кит.
Зирәк, отҡор. □ Сметливый, смышлёный, смекалистый, сообразительный, понятливый. ■ һуҙ ҡуҙғатыр ул ир аҫылы тәрән ерҙән, Хоҙайым фәрәсәтле йөрәк биргән. М. Аҡмулла.
ФӘС (Р.: фес, феска; И.: fez; T.: fes) и.
Ирҙәрҙең бейек таҡыя рәүешендәге суҡлы баш кейеме (Төркиәлә, Төньяҡ Африкала һәм ҡайһы бер Азия илдәрендә кейәләр). □ Фес, феска. ■ Ул [уҡымышлы кеше] кейеме менән ук ауыл халҡынан айырылып тора ине: башында йәшел фәс, өҫтөндә ҡарлуғас ҡойроғо һымаҡ икегә айырылып торған артлы фрак һәм тар ғына балаҡлы салбар. В. Исхаҡов.
ФӘСАД [ғәр. ] (Р.: развратность; И.: lechery; T.: fesat) и. иҫк. кит.
Боҙоҡлоҡ, аҙғынлыҡ, насарлыҡ. □ Развратность; развращённость; непристойные поступки, порочное поведение. Я Инсафтан бер мыҫҡал юҡ эшебеҙҙә, кенә, хәсәд, фәсад тулған әсебеҙҙә. М. Аҡмулла.
ФӘСИХ [ғәр. (Р.: красноречивый; И.: eloquent; T.: fasih) с. иҫк. кит.
1. Матур, оҫта итеп һөйләүсе. □ Красноречивый. Фәсих кеше.
2. Әҙәби (телгә ҡарата). □ Литературный. Китап фәсих телдә яҙылған.
ФӘСТЕРЕҮ (фәстер-) (Р.: преувеличивать, приукрашивать; И.: exaggerate; T.: abartmak) ҡ. һөйл.
Арттырып, ҡабартып һөйләү. □ Преувеличивать, приукрашивать. Я Айраттың нәу-бәттәге фәстереу ғәҙәтенә Рөстәм тамам аптырап ҡалды. Р. Байбулатов. Быныһын инде фәстерә Рифҡәт, яйлап-яйлап һәр яҡлап ҡыҙҙың куңелен ҡармаларға самалауы. Н. Мусин.
ФӘСТЕҮ (фәсте-) ҡ. һөйл. ҡар. фәстереү. Я [Хәбибуллин:] Эйе, район ғына тугел, бөтә республика беҙгә ҡарап тора. [Йәмғи:] Быныһын, иптәш вәкил, фәстең. X. Ғиләжев.
ФӘТҮӘ [ғәр. ] (Р.: фетва; И.: Moslem ruling; T.: fetva) и.
1. иҫк. Ниндәйҙер эштең шәриғәт буйынса дөрөҫмө-түгелме икәнлеге тураһында дин әһелдәре тарафынан аңлатып бирелә торған рәсми рөхсәт. □ Фетва (решение высшего мусульманского духовного лица по какому-л. вопросу, вынесенное на основании шариата). Фәтуә алыу. Фәтуә биреу. Я Башҡаларҙың хәлдәрен тикшергәндә, ике һуҙҙең береһенә
336
2. Нәҫел. □ Потомок. Абруйлы ғаиләнең фәрзәндтәре.
ФӘРИ [фарс. (р: единственный, неповторимый; И.: the only one; T.: feri) c.
Тиңдәше булмаған, таң ҡалырлыҡ, ғәжәп.
□ Единственный, неповторимый. Я Фәри заттар, кисен аша баҫып, наҙлыҡайым менән курешкән. Ш. Бабич.
ФӘРРАШ [ғәр. jâ ] (Р.: домработница; И.: chamber maid; T.: ev hizmetçisi) и. иҫк.
1. Өй йыйыштырыусы, йорт ҡараусы.
□ Домработница.
2. Мәсет ҡараусы. □ Смотритель мечети. Я [Нурый бабай] куп йылдарҙан бирле Әстрхандың ҙур мәсеттәренең береһендә фәрраш булып торғанлығы хаҡында һөйләне. Ғ. Ибраһимов.
ФӘРУАН [фарс. û1 ] и. ҡар. фәрауан. Фәруан тормош. Я Ҡариҙелдән табындар, ҡыуаҡандар төйәгенә тиклем ара ылаусылар өсөн, бигерәк тә юрматылар өсөн фәруанда — киң рәхәттә йөҙөу мәле ине лә инде. Б. Рафиҡов.
ФӘРШ [ғәр. (jiljâ] (Р.: слуга, раб; И.: servant; T.: köle) и. иҫк.
Хеҙмәтсе, ҡол. □ Слуга, раб. Байҙың фәрше.
ФӘРЬЯД [фарс. jLjâ ] (Р.: крик, вопль; И.: cry, outcry; T.: feryat) и. иҫк. кит.
Ярҙам һорап ҡысҡырған тауыш. □ Крик, вопль; крик о помощи. Я Сыҡты ут, баҫты төтөн, фәрьяд вә зарҙар куккә аша. X. Ғәбитов.
ФӘРӘСӘТ [ғәр.
ФӘРӘСӘТЛЕ (Р.: сметливый; И.: witty; T.: ferasetli) с. иҫк. кит.
Зирәк, отҡор. □ Сметливый, смышлёный, смекалистый, сообразительный, понятливый. ■ һуҙ ҡуҙғатыр ул ир аҫылы тәрән ерҙән, Хоҙайым фәрәсәтле йөрәк биргән. М. Аҡмулла.
ФӘС (Р.: фес, феска; И.: fez; T.: fes) и.
Ирҙәрҙең бейек таҡыя рәүешендәге суҡлы баш кейеме (Төркиәлә, Төньяҡ Африкала һәм ҡайһы бер Азия илдәрендә кейәләр). □ Фес, феска. ■ Ул [уҡымышлы кеше] кейеме менән ук ауыл халҡынан айырылып тора ине: башында йәшел фәс, өҫтөндә ҡарлуғас ҡойроғо һымаҡ икегә айырылып торған артлы фрак һәм тар ғына балаҡлы салбар. В. Исхаҡов.
ФӘСАД [ғәр. ] (Р.: развратность; И.: lechery; T.: fesat) и. иҫк. кит.
Боҙоҡлоҡ, аҙғынлыҡ, насарлыҡ. □ Развратность; развращённость; непристойные поступки, порочное поведение. Я Инсафтан бер мыҫҡал юҡ эшебеҙҙә, кенә, хәсәд, фәсад тулған әсебеҙҙә. М. Аҡмулла.
ФӘСИХ [ғәр. (Р.: красноречивый; И.: eloquent; T.: fasih) с. иҫк. кит.
1. Матур, оҫта итеп һөйләүсе. □ Красноречивый. Фәсих кеше.
2. Әҙәби (телгә ҡарата). □ Литературный. Китап фәсих телдә яҙылған.
ФӘСТЕРЕҮ (фәстер-) (Р.: преувеличивать, приукрашивать; И.: exaggerate; T.: abartmak) ҡ. һөйл.
Арттырып, ҡабартып һөйләү. □ Преувеличивать, приукрашивать. Я Айраттың нәу-бәттәге фәстереу ғәҙәтенә Рөстәм тамам аптырап ҡалды. Р. Байбулатов. Быныһын инде фәстерә Рифҡәт, яйлап-яйлап һәр яҡлап ҡыҙҙың куңелен ҡармаларға самалауы. Н. Мусин.
ФӘСТЕҮ (фәсте-) ҡ. һөйл. ҡар. фәстереү. Я [Хәбибуллин:] Эйе, район ғына тугел, бөтә республика беҙгә ҡарап тора. [Йәмғи:] Быныһын, иптәш вәкил, фәстең. X. Ғиләжев.
ФӘТҮӘ [ғәр. ] (Р.: фетва; И.: Moslem ruling; T.: fetva) и.
1. иҫк. Ниндәйҙер эштең шәриғәт буйынса дөрөҫмө-түгелме икәнлеге тураһында дин әһелдәре тарафынан аңлатып бирелә торған рәсми рөхсәт. □ Фетва (решение высшего мусульманского духовного лица по какому-л. вопросу, вынесенное на основании шариата). Фәтуә алыу. Фәтуә биреу. Я Башҡаларҙың хәлдәрен тикшергәндә, ике һуҙҙең береһенә
336