Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IX. 337 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ФӘҺЕМ
«дин» кәлимәһе ҡатыштырып һөйләһә лә, уҙенең хосуси хәленә килгәндә, дин бер яҡта тороп ҡала, уҙ файҙаһына уҙенең яратҡан муллаһынан берәй фәтуә таптырып ала ине [Хәбибулла Ихсанов]. М. Ғафури. Шул ваҡыт йылына бер-ике тапҡыр ғына мәсеткә инеп сыҡһа ла, сходтарҙа, мәжлестәрҙә дин тип теше төшә торған Ниғмәтйән ҡарт унан [хәҙрәттән]фәтуә һораны. И. Насыри.
2. Файҙа, мәғәнә. □ Польза, толк. Фәтуә сыҡмау. ■ Табындың ҡото китте, һуҙ көрәштереуҙең дә фәтуәһе юҡ ине. Р. Камал. Вертолёт саҡырыуҙан да фәтуә юҡ. Г. Яҡупова.
ФӘТХӘ [ғәр. ] (Р.: фатха; И.: kind of Arab diacritic; T.: fetha) и.
Ғәрәп орфографияһында: тартынҡы өн өҫтөнә ҡуйылған ҡыҫҡа «а» өнөн белдергән диакритик билдә. □ Фатха (диакритический знак арабского алфавита для обозначения краткого звука «а»). Фәтхә ҡуйыу. ■ Ҡыҫҡа һуҙынҡылар ҡайһы саҡта хәреф өҫтөндәге һәм аҫтындағы ярҙамсы билдәләр менән айырыла (фәтхә, кәсрә, ҙаммә). И. Ғәләүетдинов.
ФӘҮҠЫЛҒАДӘ [ғәр. (Р:
чрезвычайный, необыкновенный; И.: unusual; T.: fevkalade) с. иҫк. кит.
Ғәҙәттән тыш булған. □ Чрезвычайный, необыкновенный. М Башҡорттарҙың фәу-ҡылғадә ғәйрәттәренә бөтә ҡыҙыл Питер эшселәре шау килә. Ш. Хоҙайбирҙин. Бындай фәуҡылғадә эштәр булып киткәс, йәшеренеп торорға лазым куренмәне, ул [Хәмиҙә] уны бөтөнләй онотто. М. Ғафури.
ФӘХЕР [ғәр. j^] (Р.: гордость, слава, честь; И.: pride; T.: fahir) и. иҫк. кит.
Ғорурлыҡ, намыҫ, дан. □ Гордость, слава, честь. М Фәхриҙең фәхре тугел яҙмышы менән мөнтабиҡ. Ш. Бабич.
ФӘХЕШ [ғәр. (Р - разврат, распутство; И.: lechery; T.: fahiş) и.
Боҙоҡлоҡ, уйнаш. □ Разврат, распутство, разгул; блуд. / Развратный, развращённый, распутный, разгульный, блудливый. Фәхеш юлына баҫыу. Фәхеш кеше.
ФӘХЕШЛЕК (фәхешлеге) (Р.: разврат, развращённость, распутство; И.: debauchery; T.: fahişlik) и.
Боҙоҡлоҡ, уйнаш; фәхеш. □ Разврат, развращённость, распутство. Фәхешлек ҡылыу.
ФӘХЕШХАНА [ғәр. + фарс.
(Р.: публичный дом, дом терпимости; И.: brothel; T.: fuhuşhane) и. иҫк.
Фәхишәләр йорто. □ Публичный дом, дом терпимости. М [Николай] Себерҙең am ҡарағы Распутинды мәрйәһе эргәһенә һалып ҡуйып, батша һарайын фәхешханаға әйлән-дерҙе, абруйын төшөрҙө. Р. Өмөтбаев.
ФӘХИШӘ [ғәр. AJiaAâ] (Р.: проститутка, потаскуха; И.: whore; T.: fahişe) и.
Юлдан яҙған, боҙоҡ ҡатын; уйнашсы. □ Проститутка, потаскуха. М Ныязғол суфый булып, хәҙрәткә мөрит булып йөрөй, ә ҡалала һин уны курһәң ине, араҡы эсеп фәхишәләрҙән ҡайтмай. Һ. Дәүләтшина.
ФӘХРИ [ғәр. (Р.: почётный,
знатный, славный; И.: laudable; T.: fahri) с. иҫк. кит.
Маҡтаулы, хөрмәтле. □ Почётный, знатный, славный. ■ [Хөсәйенов:] Мин һәм мәҙрәсәбеҙҙең мөдире ғали йәнәп Ғәлим хәҙрәт ошо йәмғиәттең фәхри ағзалары. С. Агиш.
ФӘХШӘТ [ғәр. I (Р.: испорченность, распущенность, безнравственность; И.: depravity; T.: vahşet) и.
һәр төрлө бысраҡ эш, боҙоҡлоҡ. □ Испорченность, распущенность, безнравственность. М Юл бирмәмен фәхшәт, вәхшәткә, кукрәк киреп ҡаршы торормон. Т. Йәнәби.
ФӘҺЕМ [ғәр. (Р - образец, пример (для подражания)', И.: paragon; T.: fahim) и.
1. Өлгө булырлыҡ нәмә; үрнәк. □ Образец, пример (для подражания). ■ Яугирҙар фронттағы дуҫлыҡ тураһында фәһемгә бай хикәйәттәр сығарып һөйләнеләр. И. Ғиззәтуллин. Иң киҫкен саҡта ғына кемдең кемлеге асыҡ беленә лә ғибрәт вә фәһем алыр нәмәләр кубәйә икән шул. Ғ. Хөсәйенов.
2. Аҡыл алырлыҡ нәмә; һабаҡ. □ Урок. Я Үткәнгә ҡарап фәһем алырға тейеш кеше. Ә. Вахитов.
337
«дин» кәлимәһе ҡатыштырып һөйләһә лә, уҙенең хосуси хәленә килгәндә, дин бер яҡта тороп ҡала, уҙ файҙаһына уҙенең яратҡан муллаһынан берәй фәтуә таптырып ала ине [Хәбибулла Ихсанов]. М. Ғафури. Шул ваҡыт йылына бер-ике тапҡыр ғына мәсеткә инеп сыҡһа ла, сходтарҙа, мәжлестәрҙә дин тип теше төшә торған Ниғмәтйән ҡарт унан [хәҙрәттән]фәтуә һораны. И. Насыри.
2. Файҙа, мәғәнә. □ Польза, толк. Фәтуә сыҡмау. ■ Табындың ҡото китте, һуҙ көрәштереуҙең дә фәтуәһе юҡ ине. Р. Камал. Вертолёт саҡырыуҙан да фәтуә юҡ. Г. Яҡупова.
ФӘТХӘ [ғәр. ] (Р.: фатха; И.: kind of Arab diacritic; T.: fetha) и.
Ғәрәп орфографияһында: тартынҡы өн өҫтөнә ҡуйылған ҡыҫҡа «а» өнөн белдергән диакритик билдә. □ Фатха (диакритический знак арабского алфавита для обозначения краткого звука «а»). Фәтхә ҡуйыу. ■ Ҡыҫҡа һуҙынҡылар ҡайһы саҡта хәреф өҫтөндәге һәм аҫтындағы ярҙамсы билдәләр менән айырыла (фәтхә, кәсрә, ҙаммә). И. Ғәләүетдинов.
ФӘҮҠЫЛҒАДӘ [ғәр. (Р:
чрезвычайный, необыкновенный; И.: unusual; T.: fevkalade) с. иҫк. кит.
Ғәҙәттән тыш булған. □ Чрезвычайный, необыкновенный. М Башҡорттарҙың фәу-ҡылғадә ғәйрәттәренә бөтә ҡыҙыл Питер эшселәре шау килә. Ш. Хоҙайбирҙин. Бындай фәуҡылғадә эштәр булып киткәс, йәшеренеп торорға лазым куренмәне, ул [Хәмиҙә] уны бөтөнләй онотто. М. Ғафури.
ФӘХЕР [ғәр. j^] (Р.: гордость, слава, честь; И.: pride; T.: fahir) и. иҫк. кит.
Ғорурлыҡ, намыҫ, дан. □ Гордость, слава, честь. М Фәхриҙең фәхре тугел яҙмышы менән мөнтабиҡ. Ш. Бабич.
ФӘХЕШ [ғәр. (Р - разврат, распутство; И.: lechery; T.: fahiş) и.
Боҙоҡлоҡ, уйнаш. □ Разврат, распутство, разгул; блуд. / Развратный, развращённый, распутный, разгульный, блудливый. Фәхеш юлына баҫыу. Фәхеш кеше.
ФӘХЕШЛЕК (фәхешлеге) (Р.: разврат, развращённость, распутство; И.: debauchery; T.: fahişlik) и.
Боҙоҡлоҡ, уйнаш; фәхеш. □ Разврат, развращённость, распутство. Фәхешлек ҡылыу.
ФӘХЕШХАНА [ғәр. + фарс.
(Р.: публичный дом, дом терпимости; И.: brothel; T.: fuhuşhane) и. иҫк.
Фәхишәләр йорто. □ Публичный дом, дом терпимости. М [Николай] Себерҙең am ҡарағы Распутинды мәрйәһе эргәһенә һалып ҡуйып, батша һарайын фәхешханаға әйлән-дерҙе, абруйын төшөрҙө. Р. Өмөтбаев.
ФӘХИШӘ [ғәр. AJiaAâ] (Р.: проститутка, потаскуха; И.: whore; T.: fahişe) и.
Юлдан яҙған, боҙоҡ ҡатын; уйнашсы. □ Проститутка, потаскуха. М Ныязғол суфый булып, хәҙрәткә мөрит булып йөрөй, ә ҡалала һин уны курһәң ине, араҡы эсеп фәхишәләрҙән ҡайтмай. Һ. Дәүләтшина.
ФӘХРИ [ғәр. (Р.: почётный,
знатный, славный; И.: laudable; T.: fahri) с. иҫк. кит.
Маҡтаулы, хөрмәтле. □ Почётный, знатный, славный. ■ [Хөсәйенов:] Мин һәм мәҙрәсәбеҙҙең мөдире ғали йәнәп Ғәлим хәҙрәт ошо йәмғиәттең фәхри ағзалары. С. Агиш.
ФӘХШӘТ [ғәр. I (Р.: испорченность, распущенность, безнравственность; И.: depravity; T.: vahşet) и.
һәр төрлө бысраҡ эш, боҙоҡлоҡ. □ Испорченность, распущенность, безнравственность. М Юл бирмәмен фәхшәт, вәхшәткә, кукрәк киреп ҡаршы торормон. Т. Йәнәби.
ФӘҺЕМ [ғәр. (Р - образец, пример (для подражания)', И.: paragon; T.: fahim) и.
1. Өлгө булырлыҡ нәмә; үрнәк. □ Образец, пример (для подражания). ■ Яугирҙар фронттағы дуҫлыҡ тураһында фәһемгә бай хикәйәттәр сығарып һөйләнеләр. И. Ғиззәтуллин. Иң киҫкен саҡта ғына кемдең кемлеге асыҡ беленә лә ғибрәт вә фәһем алыр нәмәләр кубәйә икән шул. Ғ. Хөсәйенов.
2. Аҡыл алырлыҡ нәмә; һабаҡ. □ Урок. Я Үткәнгә ҡарап фәһем алырға тейеш кеше. Ә. Вахитов.
337