Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 116 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
БУШЕВАТЬ
БУШЕВАТЬ несов. 1. ҡотороу, ҡотороноу; море бушует диңгеҙ ҡоторона 2. перен., разг. ярһыу, ташып барыу (тороу); в нём бушевала радость уның шатлығы ташып тора ине 3. разг. ҡотороноу, шашыу, дыу (тауыш, ғауға) ҡуптарыу
БУШЕЛЬ м бушель (бөртөклө нәмәләрҙе цлсәц берәмеге — Англияла 36,368 л, АҠШ-та 35,238 л); бушель пшеницы бер бушель бойҙай
БУШЛАТ м бушлат; матросский бушлат матрос бушлаты
буЯн м янъял (бола) сығарыусы, дау (тауыш, ғауға) ҡуптарыусы, янъялсы, боласы, ғауғасы, һуғыш суҡмары
БУЯНИТЬ несов. янъял (бола) сығарыу, дау (тауыш, ғауға) ҡуптарыу
БЫ и Б частица 1. (в знач. предположительной возможности) булһа, -ар/-әр ине, -р ине; жил бы он, не зная заботы ул бер ҡайғыһыҙ йәшәр ине; я бы поехал мин булһам, барыр инем 2. (в знач. пожелания) -һаң/-һәң ине, -рға/-ргә ине; почитать бы немного әҙ генә уҡып алырға ине; одним бы глазком поглядеть бер генә күреп ҡалырға ине 3. (в знач. просьбы) -һаңсы/-һәңсе, -һағыҙсы/-һәгеҙсе, инегеҙ; сходить бы тебе к врачу врачҡа барып килер инең; отдохнули бы вы немного әҙерәк ял итеп алыр инегеҙ ♦ будто бы әйтерһең дә, гүйә
БЫВАЛО частица в знач. вводн. сл. торғайны, була торғайны, булған саҡтар бар ине, булғылай ине, -р ине; в молодости, бывало, мы с ним пели йәшлектә беҙ уның менән бергә йырлай торғайныҡ; сядет, бывало, и начинает что-нибудь рассказывать ултырыр ҙа берәй нәмә һөйләй башлар ине
БЫВАЛЫЙ, -ая, -ое разг. күпте күргән (белгән), донъя күргән, тәжрибәле, шымарған; он человек бывалый ул күпте күргән кеше
БЫВАТЬ несов. 1. в разн. знач. булыу; родительское собрание бывает раз в месяц ата-әсәләр йыйылышы айына бер тапҡыр була; мы часто бываем в театре беҙ театрҙа йыш ҡына булабыҙ 2. булғылау; бывают странные случаи ғәжәп хәлдәр булғылай ♦ как не бывало әҫәре лә (эҙе лә) ҡалманы, булмаған (да) кеүек; как ни в чём не бывало бер нәмә лә булмаған кеүек (шикелле), бер нәмә лә булмағандай, һис тә иҫ китмәй генә
БЫВШИЙ, -ая, -ее 1. прич. от быть 2. прил. элекке; бывший президент элекке президент
БЫК м үгеҙ; племенной бык тоҡом үгеҙе ♦ брать быка за рога үгеҙҙе мөгөҙөнән алыу; здоров как бык үгеҙ кеүек таҙа; упёрся как бык үгеҙ кеүек үсекте (киреләнде)
БЫКИ мн. (ед. бык м) күпер бағаналары
былИна ж былина (батырҙар тураһында урыҫ халҡыныц эпик йыры)
БЫЛИНКА ж үлән һабағы
БЫЛИННЫЙ, -ая, -ое былина ...ы; былинный сюжет былина сюжеты
БЫЛИНЩИК м былина йырлаусы
БЫЛО частица -ған/-гән ине, ғына/генә тигәндә, -ғас/-гәс; я было совсем собрался идти, да раздумал мин барырға йыйынып бөткәс, кире уйланым; он чуть было не упал ул саҡ ҡолап китмәне
БЫЛОЙ, -ая, -ое 1. үткән, булған, элекке, боронғо; в былые годы үткән йылдарҙа 2. в знач. сущ. былое с үткән; вспомнить былое үткәнде иҫкә төшөрөү
БЫЛЬ ж 1. булған хәл, эш, ваҡиға, үткән хәл, эш, ваҡиға; он любит вспоминать были прежних лет ул үткән хәл-ваҡиғаларҙы иҫкә төшөрөргә ярата 2. лит. хикәйә, (ысын ваҡига тураһындамы ҙур булмаган әҫәр)
БЫЛЬЁ с собир.; уст. үлән ♦ быльём поросло булған да бөткән; мәңгегә (күптән) онотолған, булыры булған, буяуы уңған
БЫСТРИНА ж шаршы, һеүән; лодка вышла на быстрину кәмә шаршыға килеп сыҡты
БЫСТРОГЛАЗЫЙ, -ая, -ое йылғыр (йүгерек) күҙле; быстроглазый человек йүгерек күҙле кеше
БЫСТРОНОГИЙ, -ая, -ое йүгерек, елаяҡ, шәп юртҡан, юртаҡ (атҡа ҡарата); быстроногий конь юртаҡ ат; быстроногий мальчик йүгерек малай
БЫСТРОРАСТВОРИМЫЙ, -ая, -ое тиҙ иреүсән, тиҙ ирей торған; быстрорастворимый сахар тиҙ ирей торған шәкәр; быстрорастворимый кофе тиҙ ирей торған ҡәһүә
БЫСТРОТА ж тиҙлек, шәплек, ҡыҙыулыҡ, йылдамлыҡ, етеҙлек; с быстротой молнии йәшен тиҙлегендә; мчаться с необычайной быстротой ғәжәп ҙур тиҙлектә елеү
БЫСТРОТЕЧНЫЙ, -ая, -ое (һиҙҙермәй) тиҙ генә үткән; быстротечное время һиҙҙермәй үткән ваҡыт
БЫСТРОХОДНЫЙ, -ая, -ое тиҙ (шәп) йөрөшлө, тиҙ (шәп) йөрөй торған; быстроходный комбайн тиҙ йөрөшлө комбайн
БЫСТРЫЙ, -ая, -ое 1. шәп, тиҙ, йор; быстрый шаг шәп аҙым; быстрая река йор йылға 2. етеҙ, ҡыйғыр, елгер, йылдам, осҡор, ҡыйғыр, сос; быстрый конь осҡор ат; быстрый сокол ҡыйғыр ыласын; быстрые крылья елгер ҡанат 3. бик тиҙ, йылдам; быстрый рост сельского хозяйства ауыл хужалығының йылдам үҫеүе 4. (беглый) еңел, тиҙ, йүгерек; быстрый взгляд йүгерек ҡараш; быстрое чтение тиҙ уҡыу
БЫТ м тормош, көндәлек тормош, көнкүреш; домашний быт йорттағы көнкүреш
БЫТИЕ с 1. филос. ысынбарлыҡ, йәшәү рәүеше, йәшәйеш; бытие определяет сознание йәшәйеш аңды билдәләй 2. (жизнь) тормош, көнкүреш, йәшәү
БЫТНОСТЬ: в бытность сағында, булған ваҡытта; в бытность мою студентом студент булған сағымда, мин студент булған ваҡытта
116
БУШЕВАТЬ несов. 1. ҡотороу, ҡотороноу; море бушует диңгеҙ ҡоторона 2. перен., разг. ярһыу, ташып барыу (тороу); в нём бушевала радость уның шатлығы ташып тора ине 3. разг. ҡотороноу, шашыу, дыу (тауыш, ғауға) ҡуптарыу
БУШЕЛЬ м бушель (бөртөклө нәмәләрҙе цлсәц берәмеге — Англияла 36,368 л, АҠШ-та 35,238 л); бушель пшеницы бер бушель бойҙай
БУШЛАТ м бушлат; матросский бушлат матрос бушлаты
буЯн м янъял (бола) сығарыусы, дау (тауыш, ғауға) ҡуптарыусы, янъялсы, боласы, ғауғасы, һуғыш суҡмары
БУЯНИТЬ несов. янъял (бола) сығарыу, дау (тауыш, ғауға) ҡуптарыу
БЫ и Б частица 1. (в знач. предположительной возможности) булһа, -ар/-әр ине, -р ине; жил бы он, не зная заботы ул бер ҡайғыһыҙ йәшәр ине; я бы поехал мин булһам, барыр инем 2. (в знач. пожелания) -һаң/-һәң ине, -рға/-ргә ине; почитать бы немного әҙ генә уҡып алырға ине; одним бы глазком поглядеть бер генә күреп ҡалырға ине 3. (в знач. просьбы) -һаңсы/-һәңсе, -һағыҙсы/-һәгеҙсе, инегеҙ; сходить бы тебе к врачу врачҡа барып килер инең; отдохнули бы вы немного әҙерәк ял итеп алыр инегеҙ ♦ будто бы әйтерһең дә, гүйә
БЫВАЛО частица в знач. вводн. сл. торғайны, була торғайны, булған саҡтар бар ине, булғылай ине, -р ине; в молодости, бывало, мы с ним пели йәшлектә беҙ уның менән бергә йырлай торғайныҡ; сядет, бывало, и начинает что-нибудь рассказывать ултырыр ҙа берәй нәмә һөйләй башлар ине
БЫВАЛЫЙ, -ая, -ое разг. күпте күргән (белгән), донъя күргән, тәжрибәле, шымарған; он человек бывалый ул күпте күргән кеше
БЫВАТЬ несов. 1. в разн. знач. булыу; родительское собрание бывает раз в месяц ата-әсәләр йыйылышы айына бер тапҡыр була; мы часто бываем в театре беҙ театрҙа йыш ҡына булабыҙ 2. булғылау; бывают странные случаи ғәжәп хәлдәр булғылай ♦ как не бывало әҫәре лә (эҙе лә) ҡалманы, булмаған (да) кеүек; как ни в чём не бывало бер нәмә лә булмаған кеүек (шикелле), бер нәмә лә булмағандай, һис тә иҫ китмәй генә
БЫВШИЙ, -ая, -ее 1. прич. от быть 2. прил. элекке; бывший президент элекке президент
БЫК м үгеҙ; племенной бык тоҡом үгеҙе ♦ брать быка за рога үгеҙҙе мөгөҙөнән алыу; здоров как бык үгеҙ кеүек таҙа; упёрся как бык үгеҙ кеүек үсекте (киреләнде)
БЫКИ мн. (ед. бык м) күпер бағаналары
былИна ж былина (батырҙар тураһында урыҫ халҡыныц эпик йыры)
БЫЛИНКА ж үлән һабағы
БЫЛИННЫЙ, -ая, -ое былина ...ы; былинный сюжет былина сюжеты
БЫЛИНЩИК м былина йырлаусы
БЫЛО частица -ған/-гән ине, ғына/генә тигәндә, -ғас/-гәс; я было совсем собрался идти, да раздумал мин барырға йыйынып бөткәс, кире уйланым; он чуть было не упал ул саҡ ҡолап китмәне
БЫЛОЙ, -ая, -ое 1. үткән, булған, элекке, боронғо; в былые годы үткән йылдарҙа 2. в знач. сущ. былое с үткән; вспомнить былое үткәнде иҫкә төшөрөү
БЫЛЬ ж 1. булған хәл, эш, ваҡиға, үткән хәл, эш, ваҡиға; он любит вспоминать были прежних лет ул үткән хәл-ваҡиғаларҙы иҫкә төшөрөргә ярата 2. лит. хикәйә, (ысын ваҡига тураһындамы ҙур булмаган әҫәр)
БЫЛЬЁ с собир.; уст. үлән ♦ быльём поросло булған да бөткән; мәңгегә (күптән) онотолған, булыры булған, буяуы уңған
БЫСТРИНА ж шаршы, һеүән; лодка вышла на быстрину кәмә шаршыға килеп сыҡты
БЫСТРОГЛАЗЫЙ, -ая, -ое йылғыр (йүгерек) күҙле; быстроглазый человек йүгерек күҙле кеше
БЫСТРОНОГИЙ, -ая, -ое йүгерек, елаяҡ, шәп юртҡан, юртаҡ (атҡа ҡарата); быстроногий конь юртаҡ ат; быстроногий мальчик йүгерек малай
БЫСТРОРАСТВОРИМЫЙ, -ая, -ое тиҙ иреүсән, тиҙ ирей торған; быстрорастворимый сахар тиҙ ирей торған шәкәр; быстрорастворимый кофе тиҙ ирей торған ҡәһүә
БЫСТРОТА ж тиҙлек, шәплек, ҡыҙыулыҡ, йылдамлыҡ, етеҙлек; с быстротой молнии йәшен тиҙлегендә; мчаться с необычайной быстротой ғәжәп ҙур тиҙлектә елеү
БЫСТРОТЕЧНЫЙ, -ая, -ое (һиҙҙермәй) тиҙ генә үткән; быстротечное время һиҙҙермәй үткән ваҡыт
БЫСТРОХОДНЫЙ, -ая, -ое тиҙ (шәп) йөрөшлө, тиҙ (шәп) йөрөй торған; быстроходный комбайн тиҙ йөрөшлө комбайн
БЫСТРЫЙ, -ая, -ое 1. шәп, тиҙ, йор; быстрый шаг шәп аҙым; быстрая река йор йылға 2. етеҙ, ҡыйғыр, елгер, йылдам, осҡор, ҡыйғыр, сос; быстрый конь осҡор ат; быстрый сокол ҡыйғыр ыласын; быстрые крылья елгер ҡанат 3. бик тиҙ, йылдам; быстрый рост сельского хозяйства ауыл хужалығының йылдам үҫеүе 4. (беглый) еңел, тиҙ, йүгерек; быстрый взгляд йүгерек ҡараш; быстрое чтение тиҙ уҡыу
БЫТ м тормош, көндәлек тормош, көнкүреш; домашний быт йорттағы көнкүреш
БЫТИЕ с 1. филос. ысынбарлыҡ, йәшәү рәүеше, йәшәйеш; бытие определяет сознание йәшәйеш аңды билдәләй 2. (жизнь) тормош, көнкүреш, йәшәү
БЫТНОСТЬ: в бытность сағында, булған ваҡытта; в бытность мою студентом студент булған сағымда, мин студент булған ваҡытта
116