Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 134 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ВЕРХНИЙ
верх грузовика йөк машинаһының япмаһы 5. разг. (верхнее течение реки) баш, үр; плыть с верху үрҙән ағып төшөү 6. мн. верхи; разг. (высшие круги общества) идара итеүселәр даирәһе, юғары ҡатлам, юғары даирә; правительственные верхи хөкүмәт менән идара итеүсе юғары ҡатлам 7. (высшая степень) (иң) юғары баҫҡыс; верх мастерства оҫталыҡтың юғары баҫҡысы 8. мн. верхи; муз. (высокие звуки) юғары тауыштар 9. мн. верхи өҫтән, һай; скользить по верхам һай йөҙөү; усвоить лишь верхи өҫтән генә үҙләштереү; нахвататься верхов өҫтән генә белем алыу, һай йөҙөү ♦ брать (взять) верх өҫтөнлөк алыу; одержать верх еңеү, өҫтөнлөк алыу; быть на верху блаженства рәхәтлектең сигенә сығыу
ВЕРХНИЙ, -яя, -ее 1. өҫкө, юғары; верхний этаж өҫкө ҡат; верхняя полка юғары кәштә 2. (близкий к истоку реки) үрге; верхнее течение реки йылғаның үрге ағымы 3. (об одежде) тышҡы, өҫкө; верхняя одежда өҫкө кейем 4. муз. юғары; верхний регистр юғары регистр ♦ верхнее чутьё охот. еҫ һиҙеү (эттец эҙ буйынса тцгел, еҫ буйынса һиҙемләце); верхняя палата полит. юғары палата
ВЕРХОВЕНСТВО с; книжн. өҫтөнлөк, хакимлыҡ; верховенство местных законов урындағы ҡанундарҙың өҫтөнлөгө
ВЕРХОВНЫЙ, -ая, -ое юғары, баш; Верховный Совет БАССР БАССР Юғары Советы; Верховный главнокомандующий Баш главнокомандующий; верховная власть юғары власть
ВЕРХОВОДИТЬ несов. кем-чем; разг. баш булыу, етәкселек итеү, башлап алып барыу; верховодить ребятами малайҙарға баш булып йөрөү
ВЕРХОВОЙ I, -ая, -ое 1. һыбай, менге; верховая езда һыбай йөрөү; верховая лошадь менге ат 2. в знач. сущ. верховой м (всадник) һыбайлы; верховые скачут һыбайлылар саба
ВЕРХОВОЙ II, -ая, -ое 1. юғары, юғарғы, өҫкө, үрге, һыбайлы; верховой ветер юғарғы ел; верховой буран һыбайлы буран; верховые пласты өҫкө ҡатлам 2. (расположенный выше по течению) үрге, үрҙәге, юғарылағы; верховые сёла үрге ауылдар; верховые мельницы үрҙәге тирмәндәр 3. разг. верховой, бейектә эшләүсе ( вышкала )
ВЕРХОВЬЕ с (верхняя часть реки) үрге ағым, үр, баш; верховья Белой Ағиҙел үре
ВЕРХОГЛЯД м; разг. өҫтән ҡараусы, еңел ҡараусы (эшкә, мәсьәләгә)
ВЕРХОГЛЯДСТВО с; разг. өҫтән (еңел) ҡарау
ВЕРХОЛАЗ м верхолаз, бейектә эшләүсе
ВЕРХОМ нареч. 1. (по нагорной части местности ) өҫ яҡлап, өҫкө яғы буйлап, һыртлап; идти верхом өҫ яҡлап барыу 2. (выше краёв) өймәләмә, мөлдөрәмә, аштырғансы; насыпать муку в ведро верхом ондо биҙрәгә өймәләмә итеп
һалыу; налить стакан верхом стаканды аштырғансы ҡойоу
ВЕРХОМ нареч. 1. һыбай, ат менеп; ехать верхом һыбай барыу 2. (сидя на чём-л., как на лошади) атланып (ултырыу); сидеть верхом на табуретке ултырғыста атланып ултырыу ♦ ездить верхом на ком см. ездить
ВЕРХУШЕЧНЫЙ, -ая, -ое 1. өҫкө өлөшөндәге, юғарғы өлөшөндәге; верхушечные почки берёзы ҡайындың өҫкө өлөшөндәге бөрөләр 2. перен., разг. юғары ҡатлам; верхушечные слои общества йәмғиәттең юғары ҡатламдары
ВЕРХУШКА ж 1. баш, өҫ яҡ, түбә, өҫкө (юғары) өлөш; верхушка дерева ағас башы; верхушка горы тау түбәһе; верхушки лёгких үпкәнең өҫкө өлөшө 2. перен., разг. юғары ҡатлам; правящая верхушка страны илдең идара итеүсе юғары ҡатламы
вЕрша ж мурҙа, һеүән
ВЕРШИНА ж 1. түбә, баш, сусаҡ, соңҡа; вершина горы тау түбәһе, тау соңҡаһы; вершины тополей тирәк баштары; вершина угла мат. мөйөш түбәһе 2. перен. юғары дәрәжә, баҫҡыс, юғары нөктә; вершина славы дандың юғары баҫҡысы; на вершинах счастья бәхеттең иң юғары нөктәһендә
ВЕРШИТЕЛЬ м; книжн. хәл итеүсе, хәл ҡылыусы; вершитель судеб яҙмыштарҙы хәл итеүсе
ВЕРШИТЬ несов. 1. что, чем хәл итеү, хәл ҡылыу, ослау, етәкселек итеү; вершить всеми делами бөтә эштәр менән етәкселек итеү; вершить судьбами людей кешеләрҙең яҙмышын хәл итеү 2. что; высок. (совершать) тамамлау, ослау, бөтөрөү; вершить дела эштәрҙе тамамлау 3. что; обл. ослау, сығарыу; вершить копну күбә ослау
ВЕРШИТЬСЯ несов. 1. эшләнеү; вершатся крупные дела ҙур эштәр эшләнә 2. страд. от вершить
ВЕРШКИ мн. өҫкө өлөш, һабаҡ, япраҡ; мне вершки, а тебе корешки фольк. миңә һабағы, һиңә тамыр(ҙар)ы
ВЕРШКОВЫЙ, -ая, -ое бер ҡарыш, бер ҡарыш оҙонлоғондағы; вершковые гвозди бер ҡарыш оҙонлоғондағы ҡаҙаҡтар (сөйҙәр)
ВЕРШОК м ҡарыш (элекке оҙонлоҡ цлсәце: баш бармаҡ менән урта бармаҡты яҙып тот-ҡандагы ара, аршындыц дцрттән бер өлөшө)
ВЕС I м 1. ауырлыҡ; определить вес ауырлығын билдәләү; прибавить в весе ауырлығын арттырыу; весом в пять килограммов биш килограмм ауырлығында 2. перен. (влиятельность) авторитет, абруй, дәрәжә; имеющий вес в обществе йәмғиәттә абруйы булған ♦ на вес золота алтын бәрәбәренә, алтын хаҡына (бик ҡиммәтле , бик ҡәҙерле); живой вес тереләй ауырлыҡ; удельный вес тотҡан урыны; чистый вес саф ауырлыҡ; вес брутто брутто ауырлығы (һауыты,
134
верх грузовика йөк машинаһының япмаһы 5. разг. (верхнее течение реки) баш, үр; плыть с верху үрҙән ағып төшөү 6. мн. верхи; разг. (высшие круги общества) идара итеүселәр даирәһе, юғары ҡатлам, юғары даирә; правительственные верхи хөкүмәт менән идара итеүсе юғары ҡатлам 7. (высшая степень) (иң) юғары баҫҡыс; верх мастерства оҫталыҡтың юғары баҫҡысы 8. мн. верхи; муз. (высокие звуки) юғары тауыштар 9. мн. верхи өҫтән, һай; скользить по верхам һай йөҙөү; усвоить лишь верхи өҫтән генә үҙләштереү; нахвататься верхов өҫтән генә белем алыу, һай йөҙөү ♦ брать (взять) верх өҫтөнлөк алыу; одержать верх еңеү, өҫтөнлөк алыу; быть на верху блаженства рәхәтлектең сигенә сығыу
ВЕРХНИЙ, -яя, -ее 1. өҫкө, юғары; верхний этаж өҫкө ҡат; верхняя полка юғары кәштә 2. (близкий к истоку реки) үрге; верхнее течение реки йылғаның үрге ағымы 3. (об одежде) тышҡы, өҫкө; верхняя одежда өҫкө кейем 4. муз. юғары; верхний регистр юғары регистр ♦ верхнее чутьё охот. еҫ һиҙеү (эттец эҙ буйынса тцгел, еҫ буйынса һиҙемләце); верхняя палата полит. юғары палата
ВЕРХОВЕНСТВО с; книжн. өҫтөнлөк, хакимлыҡ; верховенство местных законов урындағы ҡанундарҙың өҫтөнлөгө
ВЕРХОВНЫЙ, -ая, -ое юғары, баш; Верховный Совет БАССР БАССР Юғары Советы; Верховный главнокомандующий Баш главнокомандующий; верховная власть юғары власть
ВЕРХОВОДИТЬ несов. кем-чем; разг. баш булыу, етәкселек итеү, башлап алып барыу; верховодить ребятами малайҙарға баш булып йөрөү
ВЕРХОВОЙ I, -ая, -ое 1. һыбай, менге; верховая езда һыбай йөрөү; верховая лошадь менге ат 2. в знач. сущ. верховой м (всадник) һыбайлы; верховые скачут һыбайлылар саба
ВЕРХОВОЙ II, -ая, -ое 1. юғары, юғарғы, өҫкө, үрге, һыбайлы; верховой ветер юғарғы ел; верховой буран һыбайлы буран; верховые пласты өҫкө ҡатлам 2. (расположенный выше по течению) үрге, үрҙәге, юғарылағы; верховые сёла үрге ауылдар; верховые мельницы үрҙәге тирмәндәр 3. разг. верховой, бейектә эшләүсе ( вышкала )
ВЕРХОВЬЕ с (верхняя часть реки) үрге ағым, үр, баш; верховья Белой Ағиҙел үре
ВЕРХОГЛЯД м; разг. өҫтән ҡараусы, еңел ҡараусы (эшкә, мәсьәләгә)
ВЕРХОГЛЯДСТВО с; разг. өҫтән (еңел) ҡарау
ВЕРХОЛАЗ м верхолаз, бейектә эшләүсе
ВЕРХОМ нареч. 1. (по нагорной части местности ) өҫ яҡлап, өҫкө яғы буйлап, һыртлап; идти верхом өҫ яҡлап барыу 2. (выше краёв) өймәләмә, мөлдөрәмә, аштырғансы; насыпать муку в ведро верхом ондо биҙрәгә өймәләмә итеп
һалыу; налить стакан верхом стаканды аштырғансы ҡойоу
ВЕРХОМ нареч. 1. һыбай, ат менеп; ехать верхом һыбай барыу 2. (сидя на чём-л., как на лошади) атланып (ултырыу); сидеть верхом на табуретке ултырғыста атланып ултырыу ♦ ездить верхом на ком см. ездить
ВЕРХУШЕЧНЫЙ, -ая, -ое 1. өҫкө өлөшөндәге, юғарғы өлөшөндәге; верхушечные почки берёзы ҡайындың өҫкө өлөшөндәге бөрөләр 2. перен., разг. юғары ҡатлам; верхушечные слои общества йәмғиәттең юғары ҡатламдары
ВЕРХУШКА ж 1. баш, өҫ яҡ, түбә, өҫкө (юғары) өлөш; верхушка дерева ағас башы; верхушка горы тау түбәһе; верхушки лёгких үпкәнең өҫкө өлөшө 2. перен., разг. юғары ҡатлам; правящая верхушка страны илдең идара итеүсе юғары ҡатламы
вЕрша ж мурҙа, һеүән
ВЕРШИНА ж 1. түбә, баш, сусаҡ, соңҡа; вершина горы тау түбәһе, тау соңҡаһы; вершины тополей тирәк баштары; вершина угла мат. мөйөш түбәһе 2. перен. юғары дәрәжә, баҫҡыс, юғары нөктә; вершина славы дандың юғары баҫҡысы; на вершинах счастья бәхеттең иң юғары нөктәһендә
ВЕРШИТЕЛЬ м; книжн. хәл итеүсе, хәл ҡылыусы; вершитель судеб яҙмыштарҙы хәл итеүсе
ВЕРШИТЬ несов. 1. что, чем хәл итеү, хәл ҡылыу, ослау, етәкселек итеү; вершить всеми делами бөтә эштәр менән етәкселек итеү; вершить судьбами людей кешеләрҙең яҙмышын хәл итеү 2. что; высок. (совершать) тамамлау, ослау, бөтөрөү; вершить дела эштәрҙе тамамлау 3. что; обл. ослау, сығарыу; вершить копну күбә ослау
ВЕРШИТЬСЯ несов. 1. эшләнеү; вершатся крупные дела ҙур эштәр эшләнә 2. страд. от вершить
ВЕРШКИ мн. өҫкө өлөш, һабаҡ, япраҡ; мне вершки, а тебе корешки фольк. миңә һабағы, һиңә тамыр(ҙар)ы
ВЕРШКОВЫЙ, -ая, -ое бер ҡарыш, бер ҡарыш оҙонлоғондағы; вершковые гвозди бер ҡарыш оҙонлоғондағы ҡаҙаҡтар (сөйҙәр)
ВЕРШОК м ҡарыш (элекке оҙонлоҡ цлсәце: баш бармаҡ менән урта бармаҡты яҙып тот-ҡандагы ара, аршындыц дцрттән бер өлөшө)
ВЕС I м 1. ауырлыҡ; определить вес ауырлығын билдәләү; прибавить в весе ауырлығын арттырыу; весом в пять килограммов биш килограмм ауырлығында 2. перен. (влиятельность) авторитет, абруй, дәрәжә; имеющий вес в обществе йәмғиәттә абруйы булған ♦ на вес золота алтын бәрәбәренә, алтын хаҡына (бик ҡиммәтле , бик ҡәҙерле); живой вес тереләй ауырлыҡ; удельный вес тотҡан урыны; чистый вес саф ауырлыҡ; вес брутто брутто ауырлығы (һауыты,
134