Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 154 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ВЛАДЫКА
ҡулында тотоу; владеть классом класты ҡулда тотоу; владеть людьми кешеләрҙе буйһондороп тотоу 4. перен. (охватывать — о мыслях, чувствах ) биләп (солғап) алыу; разнообразные мысли владели им уны төрлө уйҙар биләп алды 5. чем (уметь обращаться) эш итеү, эш итә белеү; владеть оружием ҡорал менән эш итә белеү 6. (уметь пользоваться, быть мастером) белеү, файҙалана белеү, оҫта булыу; владеть русским языком урыҫ телен белеү; владеть даром слова һүҙ оҫтаһы булыу 7. чем йөрөтә алыу, эшләтә алыу, хәрәкәт иттерә алыу; владеть рукой ҡулды йөрөтә алыу ♦ владеть пером оҫта яҙа белеү, ҡәләм тибрәтә алыу; владеть собой үҙеңде тота белеү, һалҡын ҡанлы булыу
ВЛАДЫКА м 1. высок. бойороусы, хаким, хакимлыҡ итеүсе 2. церк. владыка
ВЛАДЫЧЕСТВО с; высок. хакимлыҡ, өҫтөнлөк, власть; владычество буржуазии буржуазия хакимлығы
ВЛАДЫЧЕСТВОВАТЬ несов.; высок. хакимлыҡ итеү, хөкөм һөрөү
влажнЕть несов. дымланыу, еүешләнеү;
воздух влажнеет һауа дымлана
ВЛАЖНОСТЬ ж дымлылыҡ, еүешлек; влажность воздуха һауаның дымлылығы; влажность климата климат(тың) еүешлеге
влАжный, -ая, -ое дымлы, еүеш; влажная земля еүеш ер; влажный воздух дымлы һауа
ВЛАМЫВАТЬСЯ несов. см. вломиться
ВЛАСОГЛАВ м ҡамсығорт
ВЛАСТВОВАТЬ несов. над кем-чем и без доп. 1. (управлять, править) хакимлыҡ итеү, идара итеү; властвовать над страной ил менән идара итеү 2. перен. (господствовать, повелевать ) өҫтөнлөк итеү, баш булыу; властвовать умами аҡыл эйәләре өҫтөнән хакимлыҡ итеү 3. (управлять, распоряжаться кем-чем-л.) буйһондороп тотоу, хөкөм итеү (һөрөү); властвовать над классом синыфты буйһондороп тотоу
ВЛАСТЕЛИН м; высок. хужа, хаким, хакимлыҡ итеүсе, хөкөмдар; властелин своей судьбы үҙ яҙмышының хужаһы
ВЛАСТИТЕЛЬ м; уст. см. властелин ♦ властитель дум иғтибарҙы үҙенә йәлеп итеүсе, көслө йоғонто яһаусы
ВЛАСТНОСТЬ ж бойороусанлыҡ, ҡаты ҡуллы булыу, бойорорға (ҡушырға) әүәҫ(лек); властность характера бойорорға әүәҫ холоҡ
ВЛАСТНЫЙ, -ая, -ое 1. наЭ кем-чем, в ком-чём и с неопр., обычно кратк. ф. хужа (эйә) булған, баш булған, хоҡуҡлы (булған); в своём доме я властен үҙ өйөмдә мин хужамын; мы властны выбрать свою дорогу беҙ үҙ юлыбыҙҙы һайларға хоҡуҡлыбыҙ 2. перен. буйһондора алған, баш эйҙерә торған; властная красота баш эйҙерә торған матурлыҡ; властное чувство буйһондороу тойғоһо
3. (склонный повелевать, подчинять себе) бойороусан, буйһондороусан, хакимлыҡ (өҫтөнлөк) итергә яратыусы; властный голос бойороусан тауыш; властный человек хакимлыҡ итергә яратыусы кеше
ВЛАСТОЛЮБЕЦ м хакимлыҡ итергә яратыусы кеше
ВЛАСТОЛЮБИВЫЙ, -ая, -ое хакимлыҡ (власть) һөйөүсе (яратыусы), власҡа ынтылыусы
ВЛАСТОЛЮБИЕ с власть һөйөү (яратыу), власҡа ынтылыу
ВЛАСТЬ ж 1. (государственное управление) власть, хакимиәт; демократическая власть демократик власть; прийти к власти власҡа килеү 2. (правительство) власть, хөкүмәт 3. мн. власти хөкүмәт етәкселәре, хөкөм эйәләре; местные власти урындағы хөкүмәт етәкселәре; сообщить властям хөкөм эйәләренә хәбәр итеү 4. (право распоряжаться) власть, хоҡуҡ, хаҡ; власть председателя рәйес хоҡуғы; власть родителей ата-әсәләр хоҡуғы 5. чего (могущество, сила) көс, ҡеүәт, хакимлыҡ, өҫтөнлөк; власть слова һүҙ көсө ♦ ваша власть һеҙҙең ихтыярығыҙҙа, һеҙ нисек теләйһегеҙ; в моей (твоей, его и т.д.) власти минән (һинән, унан һ.б.) тора; во власти или под властью кого-чего баҫым аҫтында, йоғонтоһо аҫтында; отдаться во власть кого-чего; отдаться (предаться) власти кого-чего кемгәлер буйһоноу, кемДецДер баҫымы аҫтында булыу; терять власть над собой үҙеңде тота (тыя) алмау
ВЛАСЯНИЦА ж ҡыл кейем
ВЛАЧИТЬ несов. 1. кого-что һөйрәтеү, һөйрәтеп алып барыу; влачить сети ау һөйрәтеү 2. перен. (в сочетании с сущ. “ жизнь ”, “ существование ”, “ век ”, “ Дни ”) фәҡирлектә йәшәү, ярлы ғүмер итеү, мохтажлыҡта көн итеү
влЕво нареч. (в левую сторону) һулға, һул яҡҡа; (слева) һулда, һул яҡта; влево от тропки һуҡмаҡтан һул яҡта
ВЛЕЗАТЬ несов. см. влезть
ВЛЕЗТЬ сов. 1. на что (үрмәләп) менеү; влезть на дерево ағасҡа үрмәләп менеү 2. во что; разг. инеү, инеп (сумыу) китеү, үтеп инеү; влезть в окно тәҙрәнән инеү; влезть в ванну ваннаға инеү (төшөү) 3. перен. (үтеп) инеү, ышанысҡа инеү; влезть в дружбу дуҫлыҡҡа инеү 4. во что; разг. һыйыу, һыйып бөтөү; вещи влезли в чемодан әйберҙәр сумаҙанға һыйҙы 5. прост. һыйыу, таман булыу, ярау; сапоги не влезли итектәр һыйманы ♦ влезть в долги бурысҡа батыу; влезть в душу кому: 1) ышанысҡа инеү; 2) эс-бауырға инеү; не влезешь в кого; прост. дөрөҫөн белә алмайһың; сколько влезет прост. күпме теләйһең, теләгәнсә
ВЛЕПИТЬ сов. 1. что, во что һылау, һылап йәбештереү, йәбештереү, йәбештереп ҡуйыу 2. перен., разг. ҡундырыу, тондороу, сәпәү; влепить пощёчину яңағына тондороу; влепить выго-
154
ҡулында тотоу; владеть классом класты ҡулда тотоу; владеть людьми кешеләрҙе буйһондороп тотоу 4. перен. (охватывать — о мыслях, чувствах ) биләп (солғап) алыу; разнообразные мысли владели им уны төрлө уйҙар биләп алды 5. чем (уметь обращаться) эш итеү, эш итә белеү; владеть оружием ҡорал менән эш итә белеү 6. (уметь пользоваться, быть мастером) белеү, файҙалана белеү, оҫта булыу; владеть русским языком урыҫ телен белеү; владеть даром слова һүҙ оҫтаһы булыу 7. чем йөрөтә алыу, эшләтә алыу, хәрәкәт иттерә алыу; владеть рукой ҡулды йөрөтә алыу ♦ владеть пером оҫта яҙа белеү, ҡәләм тибрәтә алыу; владеть собой үҙеңде тота белеү, һалҡын ҡанлы булыу
ВЛАДЫКА м 1. высок. бойороусы, хаким, хакимлыҡ итеүсе 2. церк. владыка
ВЛАДЫЧЕСТВО с; высок. хакимлыҡ, өҫтөнлөк, власть; владычество буржуазии буржуазия хакимлығы
ВЛАДЫЧЕСТВОВАТЬ несов.; высок. хакимлыҡ итеү, хөкөм һөрөү
влажнЕть несов. дымланыу, еүешләнеү;
воздух влажнеет һауа дымлана
ВЛАЖНОСТЬ ж дымлылыҡ, еүешлек; влажность воздуха һауаның дымлылығы; влажность климата климат(тың) еүешлеге
влАжный, -ая, -ое дымлы, еүеш; влажная земля еүеш ер; влажный воздух дымлы һауа
ВЛАМЫВАТЬСЯ несов. см. вломиться
ВЛАСОГЛАВ м ҡамсығорт
ВЛАСТВОВАТЬ несов. над кем-чем и без доп. 1. (управлять, править) хакимлыҡ итеү, идара итеү; властвовать над страной ил менән идара итеү 2. перен. (господствовать, повелевать ) өҫтөнлөк итеү, баш булыу; властвовать умами аҡыл эйәләре өҫтөнән хакимлыҡ итеү 3. (управлять, распоряжаться кем-чем-л.) буйһондороп тотоу, хөкөм итеү (һөрөү); властвовать над классом синыфты буйһондороп тотоу
ВЛАСТЕЛИН м; высок. хужа, хаким, хакимлыҡ итеүсе, хөкөмдар; властелин своей судьбы үҙ яҙмышының хужаһы
ВЛАСТИТЕЛЬ м; уст. см. властелин ♦ властитель дум иғтибарҙы үҙенә йәлеп итеүсе, көслө йоғонто яһаусы
ВЛАСТНОСТЬ ж бойороусанлыҡ, ҡаты ҡуллы булыу, бойорорға (ҡушырға) әүәҫ(лек); властность характера бойорорға әүәҫ холоҡ
ВЛАСТНЫЙ, -ая, -ое 1. наЭ кем-чем, в ком-чём и с неопр., обычно кратк. ф. хужа (эйә) булған, баш булған, хоҡуҡлы (булған); в своём доме я властен үҙ өйөмдә мин хужамын; мы властны выбрать свою дорогу беҙ үҙ юлыбыҙҙы һайларға хоҡуҡлыбыҙ 2. перен. буйһондора алған, баш эйҙерә торған; властная красота баш эйҙерә торған матурлыҡ; властное чувство буйһондороу тойғоһо
3. (склонный повелевать, подчинять себе) бойороусан, буйһондороусан, хакимлыҡ (өҫтөнлөк) итергә яратыусы; властный голос бойороусан тауыш; властный человек хакимлыҡ итергә яратыусы кеше
ВЛАСТОЛЮБЕЦ м хакимлыҡ итергә яратыусы кеше
ВЛАСТОЛЮБИВЫЙ, -ая, -ое хакимлыҡ (власть) һөйөүсе (яратыусы), власҡа ынтылыусы
ВЛАСТОЛЮБИЕ с власть һөйөү (яратыу), власҡа ынтылыу
ВЛАСТЬ ж 1. (государственное управление) власть, хакимиәт; демократическая власть демократик власть; прийти к власти власҡа килеү 2. (правительство) власть, хөкүмәт 3. мн. власти хөкүмәт етәкселәре, хөкөм эйәләре; местные власти урындағы хөкүмәт етәкселәре; сообщить властям хөкөм эйәләренә хәбәр итеү 4. (право распоряжаться) власть, хоҡуҡ, хаҡ; власть председателя рәйес хоҡуғы; власть родителей ата-әсәләр хоҡуғы 5. чего (могущество, сила) көс, ҡеүәт, хакимлыҡ, өҫтөнлөк; власть слова һүҙ көсө ♦ ваша власть һеҙҙең ихтыярығыҙҙа, һеҙ нисек теләйһегеҙ; в моей (твоей, его и т.д.) власти минән (һинән, унан һ.б.) тора; во власти или под властью кого-чего баҫым аҫтында, йоғонтоһо аҫтында; отдаться во власть кого-чего; отдаться (предаться) власти кого-чего кемгәлер буйһоноу, кемДецДер баҫымы аҫтында булыу; терять власть над собой үҙеңде тота (тыя) алмау
ВЛАСЯНИЦА ж ҡыл кейем
ВЛАЧИТЬ несов. 1. кого-что һөйрәтеү, һөйрәтеп алып барыу; влачить сети ау һөйрәтеү 2. перен. (в сочетании с сущ. “ жизнь ”, “ существование ”, “ век ”, “ Дни ”) фәҡирлектә йәшәү, ярлы ғүмер итеү, мохтажлыҡта көн итеү
влЕво нареч. (в левую сторону) һулға, һул яҡҡа; (слева) һулда, һул яҡта; влево от тропки һуҡмаҡтан һул яҡта
ВЛЕЗАТЬ несов. см. влезть
ВЛЕЗТЬ сов. 1. на что (үрмәләп) менеү; влезть на дерево ағасҡа үрмәләп менеү 2. во что; разг. инеү, инеп (сумыу) китеү, үтеп инеү; влезть в окно тәҙрәнән инеү; влезть в ванну ваннаға инеү (төшөү) 3. перен. (үтеп) инеү, ышанысҡа инеү; влезть в дружбу дуҫлыҡҡа инеү 4. во что; разг. һыйыу, һыйып бөтөү; вещи влезли в чемодан әйберҙәр сумаҙанға һыйҙы 5. прост. һыйыу, таман булыу, ярау; сапоги не влезли итектәр һыйманы ♦ влезть в долги бурысҡа батыу; влезть в душу кому: 1) ышанысҡа инеү; 2) эс-бауырға инеү; не влезешь в кого; прост. дөрөҫөн белә алмайһың; сколько влезет прост. күпме теләйһең, теләгәнсә
ВЛЕПИТЬ сов. 1. что, во что һылау, һылап йәбештереү, йәбештереү, йәбештереп ҡуйыу 2. перен., разг. ҡундырыу, тондороу, сәпәү; влепить пощёчину яңағына тондороу; влепить выго-
154