Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 306 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ДУПЛИСТЫЙ
ДУПЛИСТЫЙ, -ая, -ое эсе ҡыуыш, ҡыуышлы; дуплистое дерево эсе ҡыуыш ағас
ДУПЛО с 1. (в дереве) ағас ҡыуышы 2. (в зубе ) теш соҡоро (тишеге)
ДУРА ж см. дурак
ДУРАК м; разг. алйот, иҫәр, иҫәүән ♦ валять дурака прост.: 1) (бездельничать) эшһеҙ (тик) йөрөү, ваҡытты бушҡа үткәреү; 2) (дурачиться ) алйотланыу, иҫәрләнеү, аҡылһыҙланыу; дурак дураком шыр тиле, алйоттоң-алйото, иҫәрҙең-иҫәре, төптө аҡылһыҙ; дуракам закон не писан алйотҡа (иҫәргә) закон юҡ, аҡылһыҙға аҡыл кәрәкмәй; нашёл дурака аҡылың алтау икән, тапҡан иҫәрҙе; не дурак үҙ аҡылы үҙенә етә, алйот (иҫәр) түгел; оставить в дураках: 1) карт. дурак ҡалдырыу, отоу; 2) кого алдау, ултыртыу, отоу, һемәйтеү
ДУРАЛЕЙ м; разг. см. дурак
ДУРАНДА ж см. жмых
дурАцкий, -ая, -ое разг. алйоттар ...ы, иҫәрҙәр ...ы, мәғәнәһеҙ, насар, алама; дурацкие привычки алама ғәҙәттәр; дурацкий разговор мәғәнәһеҙ һөйләшеү
ДУРАЧЕСТВО с; разг. алйотлоҡ, иҫәрлек, ауһарлыҡ, былағайлыҡ
ДУРАЧИНА м; прост., бран. см. дурак
ДУРАЧИТЬ несов. кого-что; разг. алдау, һемәйтеү, башты әйләндереү, бутау
ДУРАЧИТЬСЯ несов.; разг. алйотланыу, былағайланыу, иҫәрләнеү, йүләрләнеү
дурачОк м; разг., уменьш. -ласк. от дурак
ДУРАШЛИВЫЙ, -ая, -ое разг. 1. (глуповатый ) алйотораҡ, иҫәрерәк, аҡылға бер төрлөрәк 2. (несерьёзный, озорной) шаян, мәрәкәсел, былағай; дурашливые выходки былағай ҡыланыштар
дУрень м; прост. см. дурак
ДУРЕТЬ несов.; разг. 1. (глупеть) алйотланыу, иҫәрләнеү 2. ҡаңғырыу, баш ҡатыу (әйләнеү), иҫереү; дуреть от угара еҫкә иҫереү; дуреть от качки сайҡалыуҙан баш әйләнеү
ДУРИТЬ несов. кого-что; разг. 1. (сумасбродничать ) алйотланыу, былағайланыу, дыуамалланыу 2. (упрямиться) ҡылыҡһыҙланыу, сығынсылау, сығынлау; лошадь дурит ат сығынсылай ♦ дурить голову кому баш әйләндереү
ДУРМАН м 1. бот. ҡаразирә 2. иҫерткес, баш ҡаңғыртҡыс (әйләндергес) 3. перен. аңды томалағыс, ағыу
ДУРМАНИТЬ несов. кого-что; прям., перен. томалау, иҫертеү, ағыулау; дурманить голову аңды томалау
ДУРМАНИТЬСЯ несов. страд. от дурманить дурманный, -ая, -ое 1. прил. от дурман 1; дурманный корень ҡаразирә тамыры 2. разг. иҫерткес; дурманная сонливость иҫерткес йоҡо
ДУРНЕТЬ несов. йәмһеҙләнеү, (йөҙө, һыны) боҙолоу
ДУРНО 1. нареч. йәмһеҙ, насар, алама, яман; дурно вести себя үҙеңде йәмһеҙ тотоу 2. в знач. сказ., безл. насар, ҡыйын; ему дурно ул үҙен насар һиҙә (тоя), уға ҡыйын
дурнОй, -ая, -ое 1. йәмһеҙ, алама, боҙоҡ, әшәке, яман; дурная погода алама көн; дурной запах яман еҫ; дурной человек әшәке кеше 2. обычно кратк. ф. (некрасивый) йәмһеҙ, килбәтһеҙ, һынһыҙ, ямаҡ ♦ дурная слава яманат; дурной глаз яман күҙ
ДУРНОТА ж үҙен насар һиҙеү, баш әйләнеү, күңел болғаныу; почувствовать дурноту үҙен насар һиҙеү
ДУРНУШКА ж; разг. йәмһеҙ, һөйкөмһөҙ (ҡатын-ҡыҙга ҡарата)
ДУРОСТЬ ж; разг. алйотлоҡ, иҫәрлек, аҡылһыҙлыҡ; сделать по дурости что-л. иҫәрлектән ниҙер ҡылыу, эш боҙоу
ДУРШЛАГ м тишекле сүмес, үтәләк
ДУРЬ ж; разг. алйотлоҡ, йүләрлек, дыуамаллыҡ ♦ выбить дурь из головы прост.; выбить дурь прост. аҡылға ултыртыу (өйрәтеү); выбросить (выкинуть) дурь из головы прост. аҡылға ултырыу, аҡылланыу
ДУСТ м; хим. дуст (агыулы онтаҡ)
дУтый, -ая, -ое 1. эсе ҡыуыш, ҡыуыш эсле, ҡыуыш итеп яһалған; дутые шины эсе ҡыуыш шиналар 2. перен. ҡабартылған, арттырылған, ялған; дутые цифры ҡабартылған (арттырып бирелгән) һандар
ДУТЬ несов. 1. өрөү, иҫеү; ветер дует ел иҫә; здесь дует безл. бында ел өрә; дуть на горячий чай эҫе сәйгә өрөү 2. что; тех. өрҙөрөп эшләү, яһау; дуть стеклянные бутылки быяла шешәләрҙе өрҙөрөп эшләү ♦ дуть губы (губки) ирен турһайтыу, үпкәләү; и в ус не дуть иҫе лә китмәү, уйында ла булмау; куда (откуда) ветер дует см. ветер
ДУТЬЁ с; тех. 1. өрҙөрөү, өрҙөрөп эшләү; горячее дутьё эҫе (һауа) өрҙөрөү 2. өрҙөргөс (ҡулайлама); доменная печь с дутьём өрҙөргөслө домна мейесе
ДУТЬСЯ несов. 1. на кого-что и без доп.; разг. үпкәләү, турһайыу, ауыҙ турһайтыу; дуться друг на друга бер-береһенә турһайыу 2. во что; прост. мауығыу, бирелеп (мауығып) уйнау, һуғыу (кәрт, шашка һ. б.); дуться в шашки шашкала мауығып уйнау; дуться в карты кәрт һуғыу
ДУХ м 1. аң, аҡыл, рух; в здоровом теле здоровый дух сәләмәт тәндә сәләмәт рух 2. (моральное состояние, самочувствие) дарман, рух, күңел, рухи көс; поднять дух рух күтәреү; упадок духа рух төшөнкөлөгө; набраться духу дарман (көс) алып, тәүәккәлләнеп; собраться с духом дарман (көс) туплау 3. миф., рел. рух, әруах, зат, йән; добрый дух изге рух; злой дух уҫал рух (зат) 4. разг. (дыхание) тын, һулыш;
306
ДУПЛИСТЫЙ, -ая, -ое эсе ҡыуыш, ҡыуышлы; дуплистое дерево эсе ҡыуыш ағас
ДУПЛО с 1. (в дереве) ағас ҡыуышы 2. (в зубе ) теш соҡоро (тишеге)
ДУРА ж см. дурак
ДУРАК м; разг. алйот, иҫәр, иҫәүән ♦ валять дурака прост.: 1) (бездельничать) эшһеҙ (тик) йөрөү, ваҡытты бушҡа үткәреү; 2) (дурачиться ) алйотланыу, иҫәрләнеү, аҡылһыҙланыу; дурак дураком шыр тиле, алйоттоң-алйото, иҫәрҙең-иҫәре, төптө аҡылһыҙ; дуракам закон не писан алйотҡа (иҫәргә) закон юҡ, аҡылһыҙға аҡыл кәрәкмәй; нашёл дурака аҡылың алтау икән, тапҡан иҫәрҙе; не дурак үҙ аҡылы үҙенә етә, алйот (иҫәр) түгел; оставить в дураках: 1) карт. дурак ҡалдырыу, отоу; 2) кого алдау, ултыртыу, отоу, һемәйтеү
ДУРАЛЕЙ м; разг. см. дурак
ДУРАНДА ж см. жмых
дурАцкий, -ая, -ое разг. алйоттар ...ы, иҫәрҙәр ...ы, мәғәнәһеҙ, насар, алама; дурацкие привычки алама ғәҙәттәр; дурацкий разговор мәғәнәһеҙ һөйләшеү
ДУРАЧЕСТВО с; разг. алйотлоҡ, иҫәрлек, ауһарлыҡ, былағайлыҡ
ДУРАЧИНА м; прост., бран. см. дурак
ДУРАЧИТЬ несов. кого-что; разг. алдау, һемәйтеү, башты әйләндереү, бутау
ДУРАЧИТЬСЯ несов.; разг. алйотланыу, былағайланыу, иҫәрләнеү, йүләрләнеү
дурачОк м; разг., уменьш. -ласк. от дурак
ДУРАШЛИВЫЙ, -ая, -ое разг. 1. (глуповатый ) алйотораҡ, иҫәрерәк, аҡылға бер төрлөрәк 2. (несерьёзный, озорной) шаян, мәрәкәсел, былағай; дурашливые выходки былағай ҡыланыштар
дУрень м; прост. см. дурак
ДУРЕТЬ несов.; разг. 1. (глупеть) алйотланыу, иҫәрләнеү 2. ҡаңғырыу, баш ҡатыу (әйләнеү), иҫереү; дуреть от угара еҫкә иҫереү; дуреть от качки сайҡалыуҙан баш әйләнеү
ДУРИТЬ несов. кого-что; разг. 1. (сумасбродничать ) алйотланыу, былағайланыу, дыуамалланыу 2. (упрямиться) ҡылыҡһыҙланыу, сығынсылау, сығынлау; лошадь дурит ат сығынсылай ♦ дурить голову кому баш әйләндереү
ДУРМАН м 1. бот. ҡаразирә 2. иҫерткес, баш ҡаңғыртҡыс (әйләндергес) 3. перен. аңды томалағыс, ағыу
ДУРМАНИТЬ несов. кого-что; прям., перен. томалау, иҫертеү, ағыулау; дурманить голову аңды томалау
ДУРМАНИТЬСЯ несов. страд. от дурманить дурманный, -ая, -ое 1. прил. от дурман 1; дурманный корень ҡаразирә тамыры 2. разг. иҫерткес; дурманная сонливость иҫерткес йоҡо
ДУРНЕТЬ несов. йәмһеҙләнеү, (йөҙө, һыны) боҙолоу
ДУРНО 1. нареч. йәмһеҙ, насар, алама, яман; дурно вести себя үҙеңде йәмһеҙ тотоу 2. в знач. сказ., безл. насар, ҡыйын; ему дурно ул үҙен насар һиҙә (тоя), уға ҡыйын
дурнОй, -ая, -ое 1. йәмһеҙ, алама, боҙоҡ, әшәке, яман; дурная погода алама көн; дурной запах яман еҫ; дурной человек әшәке кеше 2. обычно кратк. ф. (некрасивый) йәмһеҙ, килбәтһеҙ, һынһыҙ, ямаҡ ♦ дурная слава яманат; дурной глаз яман күҙ
ДУРНОТА ж үҙен насар һиҙеү, баш әйләнеү, күңел болғаныу; почувствовать дурноту үҙен насар һиҙеү
ДУРНУШКА ж; разг. йәмһеҙ, һөйкөмһөҙ (ҡатын-ҡыҙга ҡарата)
ДУРОСТЬ ж; разг. алйотлоҡ, иҫәрлек, аҡылһыҙлыҡ; сделать по дурости что-л. иҫәрлектән ниҙер ҡылыу, эш боҙоу
ДУРШЛАГ м тишекле сүмес, үтәләк
ДУРЬ ж; разг. алйотлоҡ, йүләрлек, дыуамаллыҡ ♦ выбить дурь из головы прост.; выбить дурь прост. аҡылға ултыртыу (өйрәтеү); выбросить (выкинуть) дурь из головы прост. аҡылға ултырыу, аҡылланыу
ДУСТ м; хим. дуст (агыулы онтаҡ)
дУтый, -ая, -ое 1. эсе ҡыуыш, ҡыуыш эсле, ҡыуыш итеп яһалған; дутые шины эсе ҡыуыш шиналар 2. перен. ҡабартылған, арттырылған, ялған; дутые цифры ҡабартылған (арттырып бирелгән) һандар
ДУТЬ несов. 1. өрөү, иҫеү; ветер дует ел иҫә; здесь дует безл. бында ел өрә; дуть на горячий чай эҫе сәйгә өрөү 2. что; тех. өрҙөрөп эшләү, яһау; дуть стеклянные бутылки быяла шешәләрҙе өрҙөрөп эшләү ♦ дуть губы (губки) ирен турһайтыу, үпкәләү; и в ус не дуть иҫе лә китмәү, уйында ла булмау; куда (откуда) ветер дует см. ветер
ДУТЬЁ с; тех. 1. өрҙөрөү, өрҙөрөп эшләү; горячее дутьё эҫе (һауа) өрҙөрөү 2. өрҙөргөс (ҡулайлама); доменная печь с дутьём өрҙөргөслө домна мейесе
ДУТЬСЯ несов. 1. на кого-что и без доп.; разг. үпкәләү, турһайыу, ауыҙ турһайтыу; дуться друг на друга бер-береһенә турһайыу 2. во что; прост. мауығыу, бирелеп (мауығып) уйнау, һуғыу (кәрт, шашка һ. б.); дуться в шашки шашкала мауығып уйнау; дуться в карты кәрт һуғыу
ДУХ м 1. аң, аҡыл, рух; в здоровом теле здоровый дух сәләмәт тәндә сәләмәт рух 2. (моральное состояние, самочувствие) дарман, рух, күңел, рухи көс; поднять дух рух күтәреү; упадок духа рух төшөнкөлөгө; набраться духу дарман (көс) алып, тәүәккәлләнеп; собраться с духом дарман (көс) туплау 3. миф., рел. рух, әруах, зат, йән; добрый дух изге рух; злой дух уҫал рух (зат) 4. разг. (дыхание) тын, һулыш;
306