Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 307 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ДУШЕВОЙ
дух захватывает тын туҡталыу, тын ҡыҫыу; дух замирает тын туҡтала, тын бөтә; затаить дух тын да алмай тороу, һағайыу; перевести дух иркенләп тын алып ебәреү 5. прост. (запах) еҫ, аңҡыш; лесной дух урман еҫе; грибной дух бәшмәк еҫе 6. в знач. нареч. духом; прост. (очень быстро) һә тигәнсе, бик тиҙ, күҙ асып йомғансы; (без остановки, сразу) бер юлы, туҡтамай; выпить одним духом бер юлы, тын да алмай эсеп ебәреү ♦ быть не в духе кәйеф булмау, күңелһеҙ булыу; во весь дух; что есть духу (бежать, мчаться) йән-фарман (сабыу); дух вон у кого; прост. йән биреү, үлеү; духу не хватает йөрәк етмәй, тәүәккәллек етмәй; испустить дух йән сығыу, үлеү; воспрянуть духом ҡанатланып китеү, күңел күтәрелеп китеү; ни слуху ни духу хәбәр-хәтерһеҙ (юғалыу); пасть духом кәйеф төшөү, төшөнкөлөккә бирелеү; чтобы духу не было чьего; чтобы духом не пахло чьим эҙе лә булмаһын, күҙгә күренмәһен, юҡ булһын
ДУХИ только мн. хушбуй; аромат духов хушбуй еҫе; флакон духов бер һауыт хушбуй
ДУХОВЕНСТВО с собир. руханиҙар, дин башлыҡтары; православное духовенство православие (христиан) руханиҙары; мусульманское духовенство мосолман руханиҙары
ДУХОВКА ж духовка (кухня плитаһында бешеренец мейесе)
ДУХОВНЫЙ, -ая, -ое 1. рухи; духовный мир человека кешенең рухи донъяһы; духовные запросы рухи ихтыяж, талаптар; духовные интересы рухи мәнфәғәттәр; духовная близость рухи яҡынлыҡ 2. рухани, дини; духовная семинария дини семинария; духовное лицо дин әһеле ♦ духовное завещание яҙма васыят (мөлкәт хаҡында )
ДУХОВОЙ, -ая, -ое 1. муз. тынлы; духовой оркестр тынлы оркестр 2. духовкалы; духовая печь духовкалы мейес
ДУХОТА ж 1. (спёртый воздух) тынсыу-(лыҡ), бөркөү(лек) 2. (знойный воздух) эҫе-(лек), ҡыҙыу(лыҡ), бөркөү(лек); духота ночи төндөң бөркөүлеге
ДУШ м душ; принять душ душта йыуыныу
ДУША ж 1. филос., рел. йән, рух; душа и тело йән һәм тән; душой и телом йәне-тәне менән 2. (характер, внутренний мир человека) йән, күңел, йөрәк; добрая душа изге күңелле; чёрная душа ҡара йөрәк 3. (чувство, темперамент ) дәрт, хис, күңел; вкладывать душу күңел биреү; играть с душой күңел биреп уйнау 4. перен . (вдохновитель) рухландырыусы, йәнләндереүсе, дәрт биреүсе; душа коллектива йәм, дәрт биреүсе, коллективты йәнләндереүсе 5. разг. (человек) кеше, зат, йән, йән эйәһе, йән башы; на улице ни души урамда бер йән эйәһе лә юҡ; на душу населения йән башына 6. разг. (обра
щение ) йән киҫәге, бәғер; душа моя йән киҫәгем, бәғерем ♦ бумажная душа ҡағыҙ йән, ҡағыҙ яратыусы, бюрократ; заячья душа ҡуян йөрәк; мёртвые души үле (үлгән) йәндәр; в душе: 1) күңелендә, эстән; 2) күңеле (йөрәге) менән; взять (брать, принять) на душу өҫтөңә алыу (яуаплылыҡ , гонаһ һ.б.); влезать в душу кому, чью: 1) ышанысына инеү, үҙенә ҡаратыу; 2) юхалап эс серен алыу; вложить душу во что бөтә күңелен (дәртен) һалыу; всей душой; всеми фибрами души бөтә йөрәктән, ысын күңелдән; в чём только душа держится ныҡ ябыҡ, тире лә һөйәк; говорить по душам ихлас (ысын күңелдән, бөтә йөрәктән) һөйләшеү; для души үҙ күңеле өсөн, үҙ күңелен уйлап; душа болит йөрәк әрней (һыҙлай); душа нараспашку бер ҡатлы, эсендәге тышында; душа не лежит к кому-чему күңел тартмай (ятмай); душа не на месте у кого күңел болоҡһой (борсола); душа ушла в пятки шутл. ҡот осто, йән ус төбөнә килде; душа человек асыҡ күңелле кеше; души не чаять в ком өҙөлөп (өлтөрәп) тороу; душа в душу (жить) дуҫ (татыу) йәшәү; за душой ни копейки (кеҫәлә) һуҡыр бер тин дә юҡ; излить душу эс бушатыу, эс серен һөйләү; кривить душой күңелгә хилаф итеү, ике йөҙлөләнеү; на душе кошки скребут у кого күңелде ҡыра, күңел тынысһыҙ; ни душой ни телом (не виноват) күңеле саф, тәне пак, бер ғәйебе юҡ; отвести (излить) душу: 1) (высказаться) күңел (эс) бушатыу; 2) күңел йыуатыу; от всей души бөтә йөрәктән, ысын күңелдән; по душе кому в знач. сказ. күңелгә оҡшай; сколько душе угодно йәнең теләгәнсә, йәнең күпме теләй; стоять (торчать) над душой чьей теңкәгә (маҙаға) тейеп тороу, теңкәне ҡоротоу, йәнгә тейеү
ДУШЕВАЯ ж душ бүлмәһе
ДУШЕВНОБОЛЬНОЙ м аҡылдан яҙған, аҡылы зәғифләнгән ир-ат; душевнобольная ж аҡылдан яҙған, аҡылы зәғифләнгән ҡатын-ҡыҙ
ДУШЕВНОСТЬ ж ихласлыҡ, асыҡлыҡ, ал-
саҡлыҡ
душЕвный, -ая, -ое 1. күңел ...ы, рух ...ы, рухи; душевная тревога күңел тынысһыҙлығы; душевный подъём күңел күтәренкелеге 2. (сердечный , искренний) эскерһеҙ, ихлас, саф күңелдән; душевный человек ихлас кеше; душевное отношение эскерһеҙ мөнәсәбәт; душевный разговор ихлас һөйләшеү ♦ душевные болезни (заболевания) психикаға (нервыға) бәйле ауырыуҙар
ДУШЕВОЙ I, -ая, -ое 1. йән (кеше) башына уртаса; объём душевого потребления йән башына уртаса тотоноу күләме; душевое распределение йән башына уртаса бүленеш 2. ист. душевой (Рәсәйҙә крәҫтиәндәргә (тик ирҙәргә) йән башына бцленеп бирелгән); душевой надел душевой надел
307
дух захватывает тын туҡталыу, тын ҡыҫыу; дух замирает тын туҡтала, тын бөтә; затаить дух тын да алмай тороу, һағайыу; перевести дух иркенләп тын алып ебәреү 5. прост. (запах) еҫ, аңҡыш; лесной дух урман еҫе; грибной дух бәшмәк еҫе 6. в знач. нареч. духом; прост. (очень быстро) һә тигәнсе, бик тиҙ, күҙ асып йомғансы; (без остановки, сразу) бер юлы, туҡтамай; выпить одним духом бер юлы, тын да алмай эсеп ебәреү ♦ быть не в духе кәйеф булмау, күңелһеҙ булыу; во весь дух; что есть духу (бежать, мчаться) йән-фарман (сабыу); дух вон у кого; прост. йән биреү, үлеү; духу не хватает йөрәк етмәй, тәүәккәллек етмәй; испустить дух йән сығыу, үлеү; воспрянуть духом ҡанатланып китеү, күңел күтәрелеп китеү; ни слуху ни духу хәбәр-хәтерһеҙ (юғалыу); пасть духом кәйеф төшөү, төшөнкөлөккә бирелеү; чтобы духу не было чьего; чтобы духом не пахло чьим эҙе лә булмаһын, күҙгә күренмәһен, юҡ булһын
ДУХИ только мн. хушбуй; аромат духов хушбуй еҫе; флакон духов бер һауыт хушбуй
ДУХОВЕНСТВО с собир. руханиҙар, дин башлыҡтары; православное духовенство православие (христиан) руханиҙары; мусульманское духовенство мосолман руханиҙары
ДУХОВКА ж духовка (кухня плитаһында бешеренец мейесе)
ДУХОВНЫЙ, -ая, -ое 1. рухи; духовный мир человека кешенең рухи донъяһы; духовные запросы рухи ихтыяж, талаптар; духовные интересы рухи мәнфәғәттәр; духовная близость рухи яҡынлыҡ 2. рухани, дини; духовная семинария дини семинария; духовное лицо дин әһеле ♦ духовное завещание яҙма васыят (мөлкәт хаҡында )
ДУХОВОЙ, -ая, -ое 1. муз. тынлы; духовой оркестр тынлы оркестр 2. духовкалы; духовая печь духовкалы мейес
ДУХОТА ж 1. (спёртый воздух) тынсыу-(лыҡ), бөркөү(лек) 2. (знойный воздух) эҫе-(лек), ҡыҙыу(лыҡ), бөркөү(лек); духота ночи төндөң бөркөүлеге
ДУШ м душ; принять душ душта йыуыныу
ДУША ж 1. филос., рел. йән, рух; душа и тело йән һәм тән; душой и телом йәне-тәне менән 2. (характер, внутренний мир человека) йән, күңел, йөрәк; добрая душа изге күңелле; чёрная душа ҡара йөрәк 3. (чувство, темперамент ) дәрт, хис, күңел; вкладывать душу күңел биреү; играть с душой күңел биреп уйнау 4. перен . (вдохновитель) рухландырыусы, йәнләндереүсе, дәрт биреүсе; душа коллектива йәм, дәрт биреүсе, коллективты йәнләндереүсе 5. разг. (человек) кеше, зат, йән, йән эйәһе, йән башы; на улице ни души урамда бер йән эйәһе лә юҡ; на душу населения йән башына 6. разг. (обра
щение ) йән киҫәге, бәғер; душа моя йән киҫәгем, бәғерем ♦ бумажная душа ҡағыҙ йән, ҡағыҙ яратыусы, бюрократ; заячья душа ҡуян йөрәк; мёртвые души үле (үлгән) йәндәр; в душе: 1) күңелендә, эстән; 2) күңеле (йөрәге) менән; взять (брать, принять) на душу өҫтөңә алыу (яуаплылыҡ , гонаһ һ.б.); влезать в душу кому, чью: 1) ышанысына инеү, үҙенә ҡаратыу; 2) юхалап эс серен алыу; вложить душу во что бөтә күңелен (дәртен) һалыу; всей душой; всеми фибрами души бөтә йөрәктән, ысын күңелдән; в чём только душа держится ныҡ ябыҡ, тире лә һөйәк; говорить по душам ихлас (ысын күңелдән, бөтә йөрәктән) һөйләшеү; для души үҙ күңеле өсөн, үҙ күңелен уйлап; душа болит йөрәк әрней (һыҙлай); душа нараспашку бер ҡатлы, эсендәге тышында; душа не лежит к кому-чему күңел тартмай (ятмай); душа не на месте у кого күңел болоҡһой (борсола); душа ушла в пятки шутл. ҡот осто, йән ус төбөнә килде; душа человек асыҡ күңелле кеше; души не чаять в ком өҙөлөп (өлтөрәп) тороу; душа в душу (жить) дуҫ (татыу) йәшәү; за душой ни копейки (кеҫәлә) һуҡыр бер тин дә юҡ; излить душу эс бушатыу, эс серен һөйләү; кривить душой күңелгә хилаф итеү, ике йөҙлөләнеү; на душе кошки скребут у кого күңелде ҡыра, күңел тынысһыҙ; ни душой ни телом (не виноват) күңеле саф, тәне пак, бер ғәйебе юҡ; отвести (излить) душу: 1) (высказаться) күңел (эс) бушатыу; 2) күңел йыуатыу; от всей души бөтә йөрәктән, ысын күңелдән; по душе кому в знач. сказ. күңелгә оҡшай; сколько душе угодно йәнең теләгәнсә, йәнең күпме теләй; стоять (торчать) над душой чьей теңкәгә (маҙаға) тейеп тороу, теңкәне ҡоротоу, йәнгә тейеү
ДУШЕВАЯ ж душ бүлмәһе
ДУШЕВНОБОЛЬНОЙ м аҡылдан яҙған, аҡылы зәғифләнгән ир-ат; душевнобольная ж аҡылдан яҙған, аҡылы зәғифләнгән ҡатын-ҡыҙ
ДУШЕВНОСТЬ ж ихласлыҡ, асыҡлыҡ, ал-
саҡлыҡ
душЕвный, -ая, -ое 1. күңел ...ы, рух ...ы, рухи; душевная тревога күңел тынысһыҙлығы; душевный подъём күңел күтәренкелеге 2. (сердечный , искренний) эскерһеҙ, ихлас, саф күңелдән; душевный человек ихлас кеше; душевное отношение эскерһеҙ мөнәсәбәт; душевный разговор ихлас һөйләшеү ♦ душевные болезни (заболевания) психикаға (нервыға) бәйле ауырыуҙар
ДУШЕВОЙ I, -ая, -ое 1. йән (кеше) башына уртаса; объём душевого потребления йән башына уртаса тотоноу күләме; душевое распределение йән башына уртаса бүленеш 2. ист. душевой (Рәсәйҙә крәҫтиәндәргә (тик ирҙәргә) йән башына бцленеп бирелгән); душевой надел душевой надел
307