Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 308 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ДУШЕВОЙ
ДУШЕВОЙ II, -ая, -ое душлы, душ ...ы; душевой павильон душлы павильон; душевая установка душ ҡулайламаһы
ДУШЕГРЕЙКА ж йылы күкрәксә, еңһеҙ һырма
ДУШЕГУБКА ж душегубка (кешеләрҙе газға тонсоҡтороп цлтерец өсөн фашистар тарафынан ҡулланылған көплө автомашина)
ДУШЕНЬКА ж 1. ласк. от душа 1—3;
2. (обращение) йәнем, йән киҫәгем, йәнекәй
ДУШЕРАЗДИРАЮЩИЙ, -ая, -ее үҙәк өҙгөс, ҡот осҡос; душераздирающий крик үҙәк өҙгөс тауыш
дУшечка ж; разг. см. душенька 2
ДУШЕЩИПАТЕЛЬНЫЙ, -ая, -ое разг., ирон. тәьҫирләндерә торған; душещипательный роман күңел тәьҫирләндерә торған роман
ДУШИСТЫЙ, -ая, -ое хуш (тәмле) еҫле; душистая липа хуш еҫле йүкә
ДУШИТЕЛЬ м; книжн., уст. быуыусы, ҡыҫыусы, юл ҡуймаусы (кеше); душитель свободы иректе быуыусы
ДУШИТЬ I несов. 1. кого (сдавливать горло ) быуыу, быуып үлтереү 2. (стеснять дыхание ) тынды ҡыҫыу (быуыу); кашель душит йүтәл быуа 3. кого-что; перен. ҡыҫыу, баҫыу, юл ҡуймау; душить критику тәнҡитте ҡыҫыу; душить свободу иректе ҡыҫыу ♦ душить в объятиях ныҡ ҡосаҡлау; душить поцелуями ебәрмәй оҙаҡ үбеү
ДУШИТЬ II несов. кого-что хушбуй һөртөү (һибеү, һиптереү); душить носовой платок ҡулъяулыҡҡа хушбуй һөртөү
ДУШИТЬСЯ I несов. быуылыу, үҙен быуып үлтереү
ДУШИТЬСЯ II несов. хушбуй һөртөнөү, хушбуйланыу
ДУШИЦА ж мәтрүш, мәтрүшкә
дУшно 1. нареч. тынсыу, бөркөү; в комнате душно бүлмәлә тынсыу 2. кому и без доп. в знач. сказ., безл. тын ҡыҫылыу (етмәү), тын бөтөү; ему душно уның тыны ҡыҫыла
дУшный, -ая, -ое тынсыу, бөркөү; душный воздух бөркөү һауа; душное помещение тынсыу бүлмә
ДУШОК м боҙола (һөрһөй) башлаған; мясо с душком һөрһөй башлаған ит
дуЭль ж дуэль (1. ике кеше араһындағы дәғцәне атышыу йә ҡылыс менән хәл итец 2. кцсм. ике кеше араһындағы көрәш, ярыш); вызвать на дуэль дуэлгә саҡырыу; словесная дуэль һүҙ ярышы, һүҙ көрәштереү
ДУЭТ м; муз. 1. дуэт (ике музыка ҡоралында уйнау өсөн йәки ике тауыштан йырлау өсөн яҙылған музыкаль әҫәр һәм ике башҡарыусынан торған ансамбль) 2. в знач. нареч. дуэтом; муз. икәүләп (ике тауыш менән йәки ике музыка ҡоралында); петь дуэтом дуэтта йырлау
ДЫБА ж дыба (борон заманда кешенец кәц-ҙәһен тарттырып ҡаҙаҡлап, язалап цлтерә торған ҡулайлама); вздёрнуть на дыбу ҡаҙаҡҡа тарттырып язалау
ДЫБОМ нареч. үрә ♦ волосы стали (поднялись) дыбом сәстәр үрә торҙо
ДЫБЫ: встать на дыбы: 1) (о лошади) үрәпсеү, үрә тороу (баҫыу, һикереү); лошадь встала на дыбы ат үрә торҙо; 2) ҡарышыу, аяҡ терәп ҡаршы тороу, тыңламау
ДЫЛДА м и ж; прост. һонтор, һуйылдай оҙон, һуҙан һуйыл, оҙон ашҡаҡ (килбәтһеҙ оҙон кеше тураһында)
ДЫМ м төтөн; пороховой дым дары төтөнө; табачный дым тәмәке төтөнө; клубы чёрного дыма борҡоп сыҡҡан ҡап-ҡара төтөн ♦ в дым прост. бик ныҡ, эштән сығып; дым коромыслом (столбом) аҫты-өҫкә килеү, тәртипһеҙлек; нет дыма без огня елһеҙ япраҡ һелкенмәй, утһыҙ төтөн сыҡмай
ДЫМАРЬ м; пчел. төтәткес
ДЫМИТЬ несов. 1. төтәү, төтәтеү, төтөн ҡайтарыу (сығарыу); печь дымит мейес төтәй; заводская труба дымит завод торбаһы төтөн сығара 2. чем төтәтеү, төтөн сығарыу; дымить сигаретой сигарет төтәтеү
ДЫМИТЬСЯ несов. төтәү, төтөнләү, төтөн сығарыу; головёшка дымится торонбаш төтәп ята; папироса дымится папиростың төтөнө сыға
ДЫМКА ж томанһыу, шыйыҡ томан; вершины Урала покрыты дымкой Урал түбәләре шыйыҡ томан менән ҡапланған
дЫмный, -ая, -ое төтөнлө, төтөн тулған; дымная лачуга төтөнлө аласыҡ
ДЫМОВОЙ, -ая, -ое төтөн ...ы, төтөн ебәрә (сығара) торған; дымовая труба мөрйә, мейес торбаһы; дымовая шашка төтөн шашкаһы (пәрҙәһе) ♦ дымовая завеса воен. төтөн пәрҙәһе
ДЫМОХОД м (в печи) төтөн юлы, боҫлоҡ, ыҫлыҡ; (в бане, юрте) төтөнлөк, төнлөк, боҫлоҡ
ДЫМЧАТЫЙ, -ая, -ое төтөн төҫлө, күкһел, һорғолт, күкһел-һорғолт; дымчатый кварц күкһел кварц; дымчатые очки һорғолт күҙлек
ДЫНЯ ж ҡауын
ДЫРА ж тишек, йыртыҡ
дырокОл м ҡағыҙ тишкес
ДЫРЧАТЫЙ, -ая, -ое тишек ...ы, тишекле; дырчатый кирпич тишекле кирбес
ДЫРЯВЫЙ, -ая, -ое тишек, йыртыҡ; дырявый мешок йыртыҡ тоҡ ♦ дырявая голова; дырявая память хәтерһеҙ, тиҙ онотоусан, һыу мейе
ДЫХАНИЕ с 1. тын, һулыш, тын алыш, һулыш алыу; затруднённое дыхание ауыр тын алыу; искусственное дыхание мед. яһалма һулыш алдырыу; органы дыхания тын алыу ағзалары 2. перен. (веяние) һулыш; дыхание осени көҙ һулышы ♦ второе дыхание икенсе
308
ДУШЕВОЙ II, -ая, -ое душлы, душ ...ы; душевой павильон душлы павильон; душевая установка душ ҡулайламаһы
ДУШЕГРЕЙКА ж йылы күкрәксә, еңһеҙ һырма
ДУШЕГУБКА ж душегубка (кешеләрҙе газға тонсоҡтороп цлтерец өсөн фашистар тарафынан ҡулланылған көплө автомашина)
ДУШЕНЬКА ж 1. ласк. от душа 1—3;
2. (обращение) йәнем, йән киҫәгем, йәнекәй
ДУШЕРАЗДИРАЮЩИЙ, -ая, -ее үҙәк өҙгөс, ҡот осҡос; душераздирающий крик үҙәк өҙгөс тауыш
дУшечка ж; разг. см. душенька 2
ДУШЕЩИПАТЕЛЬНЫЙ, -ая, -ое разг., ирон. тәьҫирләндерә торған; душещипательный роман күңел тәьҫирләндерә торған роман
ДУШИСТЫЙ, -ая, -ое хуш (тәмле) еҫле; душистая липа хуш еҫле йүкә
ДУШИТЕЛЬ м; книжн., уст. быуыусы, ҡыҫыусы, юл ҡуймаусы (кеше); душитель свободы иректе быуыусы
ДУШИТЬ I несов. 1. кого (сдавливать горло ) быуыу, быуып үлтереү 2. (стеснять дыхание ) тынды ҡыҫыу (быуыу); кашель душит йүтәл быуа 3. кого-что; перен. ҡыҫыу, баҫыу, юл ҡуймау; душить критику тәнҡитте ҡыҫыу; душить свободу иректе ҡыҫыу ♦ душить в объятиях ныҡ ҡосаҡлау; душить поцелуями ебәрмәй оҙаҡ үбеү
ДУШИТЬ II несов. кого-что хушбуй һөртөү (һибеү, һиптереү); душить носовой платок ҡулъяулыҡҡа хушбуй һөртөү
ДУШИТЬСЯ I несов. быуылыу, үҙен быуып үлтереү
ДУШИТЬСЯ II несов. хушбуй һөртөнөү, хушбуйланыу
ДУШИЦА ж мәтрүш, мәтрүшкә
дУшно 1. нареч. тынсыу, бөркөү; в комнате душно бүлмәлә тынсыу 2. кому и без доп. в знач. сказ., безл. тын ҡыҫылыу (етмәү), тын бөтөү; ему душно уның тыны ҡыҫыла
дУшный, -ая, -ое тынсыу, бөркөү; душный воздух бөркөү һауа; душное помещение тынсыу бүлмә
ДУШОК м боҙола (һөрһөй) башлаған; мясо с душком һөрһөй башлаған ит
дуЭль ж дуэль (1. ике кеше араһындағы дәғцәне атышыу йә ҡылыс менән хәл итец 2. кцсм. ике кеше араһындағы көрәш, ярыш); вызвать на дуэль дуэлгә саҡырыу; словесная дуэль һүҙ ярышы, һүҙ көрәштереү
ДУЭТ м; муз. 1. дуэт (ике музыка ҡоралында уйнау өсөн йәки ике тауыштан йырлау өсөн яҙылған музыкаль әҫәр һәм ике башҡарыусынан торған ансамбль) 2. в знач. нареч. дуэтом; муз. икәүләп (ике тауыш менән йәки ике музыка ҡоралында); петь дуэтом дуэтта йырлау
ДЫБА ж дыба (борон заманда кешенец кәц-ҙәһен тарттырып ҡаҙаҡлап, язалап цлтерә торған ҡулайлама); вздёрнуть на дыбу ҡаҙаҡҡа тарттырып язалау
ДЫБОМ нареч. үрә ♦ волосы стали (поднялись) дыбом сәстәр үрә торҙо
ДЫБЫ: встать на дыбы: 1) (о лошади) үрәпсеү, үрә тороу (баҫыу, һикереү); лошадь встала на дыбы ат үрә торҙо; 2) ҡарышыу, аяҡ терәп ҡаршы тороу, тыңламау
ДЫЛДА м и ж; прост. һонтор, һуйылдай оҙон, һуҙан һуйыл, оҙон ашҡаҡ (килбәтһеҙ оҙон кеше тураһында)
ДЫМ м төтөн; пороховой дым дары төтөнө; табачный дым тәмәке төтөнө; клубы чёрного дыма борҡоп сыҡҡан ҡап-ҡара төтөн ♦ в дым прост. бик ныҡ, эштән сығып; дым коромыслом (столбом) аҫты-өҫкә килеү, тәртипһеҙлек; нет дыма без огня елһеҙ япраҡ һелкенмәй, утһыҙ төтөн сыҡмай
ДЫМАРЬ м; пчел. төтәткес
ДЫМИТЬ несов. 1. төтәү, төтәтеү, төтөн ҡайтарыу (сығарыу); печь дымит мейес төтәй; заводская труба дымит завод торбаһы төтөн сығара 2. чем төтәтеү, төтөн сығарыу; дымить сигаретой сигарет төтәтеү
ДЫМИТЬСЯ несов. төтәү, төтөнләү, төтөн сығарыу; головёшка дымится торонбаш төтәп ята; папироса дымится папиростың төтөнө сыға
ДЫМКА ж томанһыу, шыйыҡ томан; вершины Урала покрыты дымкой Урал түбәләре шыйыҡ томан менән ҡапланған
дЫмный, -ая, -ое төтөнлө, төтөн тулған; дымная лачуга төтөнлө аласыҡ
ДЫМОВОЙ, -ая, -ое төтөн ...ы, төтөн ебәрә (сығара) торған; дымовая труба мөрйә, мейес торбаһы; дымовая шашка төтөн шашкаһы (пәрҙәһе) ♦ дымовая завеса воен. төтөн пәрҙәһе
ДЫМОХОД м (в печи) төтөн юлы, боҫлоҡ, ыҫлыҡ; (в бане, юрте) төтөнлөк, төнлөк, боҫлоҡ
ДЫМЧАТЫЙ, -ая, -ое төтөн төҫлө, күкһел, һорғолт, күкһел-һорғолт; дымчатый кварц күкһел кварц; дымчатые очки һорғолт күҙлек
ДЫНЯ ж ҡауын
ДЫРА ж тишек, йыртыҡ
дырокОл м ҡағыҙ тишкес
ДЫРЧАТЫЙ, -ая, -ое тишек ...ы, тишекле; дырчатый кирпич тишекле кирбес
ДЫРЯВЫЙ, -ая, -ое тишек, йыртыҡ; дырявый мешок йыртыҡ тоҡ ♦ дырявая голова; дырявая память хәтерһеҙ, тиҙ онотоусан, һыу мейе
ДЫХАНИЕ с 1. тын, һулыш, тын алыш, һулыш алыу; затруднённое дыхание ауыр тын алыу; искусственное дыхание мед. яһалма һулыш алдырыу; органы дыхания тын алыу ағзалары 2. перен. (веяние) һулыш; дыхание осени көҙ һулышы ♦ второе дыхание икенсе
308