Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. I том. 316 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЖАРИТЬСЯ
ЖАРИТЬСЯ несов. 1. ҡурылыу, ҡыҙҙырылыу; рыба жарится балыҡ ҡурыла 2. разг. ҡыҙыныу; жариться на солнце ҡояшта ҡыҙыныу жАркий, -ая, -ое 1. эҫе, ҡыҙыу; жаркий день эҫе көн; жаркая баня ҡыҙыу мунса 2. перен. ҡыҙыу, ҡайнар; жаркий спор ҡыҙыу бәхәс; жаркий поцелуй ҡайнар үбеү 3. перен. ҡаты, көслө; жаркий бой ҡаты һуғыш
ЖАРКО 1. нареч. эҫе, ҡыҙыу итеп, ҡайнар; жарко натопить печь мейесте ҡыҙыу итеп яғыу 2. нареч.; перен. ҡыҙып, ҡыҙып китеп, ҡаты; жарко спорить ҡыҙып китеп бәхәсләшеү 3. в знач. сказ., безл. эҫе, ҡыҙыу; сегодня очень жарко бөгөн бик эҫе; мне жарко миңә эҫе
ЖАРКОЕ с ҡурҙаҡ, ҡурылған ит жарОвня ж ҡуҙ мейесе, мангал
ЖАРОВЫНОСЛИВЫЙ, -ая, -ое эҫегә сыҙамлы, ҡыҙыуға бирешмәгән; жаровыносливые растения эҫегә сыҙамлы үҫемлектәр
ЖАРОПОНИЖАЮЩИЙ, -ая, -ее 1. температураны төшөрә торған 2. в знач. сущ. жаропонижающее с температураны төшөрә торған дарыу
ЖАРОСТОЙКИЙ, -ая, -ое тех. утҡа сыҙамлы; жаростойкий металл утҡа сыҙамлы металл
ЖАРОТРУБНЫЙ: жаротрубный котёл тех. торбалы пар ҡаҙаны (эсендәге торбалар буйынса ҡыҙыу газ цтеп йылына торган пар ҡаҙаны)
ЖАРОУПОРНЫЙ, -ая, -ое тех. см. жаростойкий
ЖАР-ПТИЦА ж; фольк. ут-ҡош (бәхет ҡошо )
ЖАСМИН м йәсмин; цветок жасмина йәсмин сәскәһе
ЖАСМИННЫЙ и ЖАСМИНОВЫЙ, -ая, -ое йәсмин ...ы; жасминное масло йәсмин майы
ЖАТВА ж 1. (уборка хлебов) ураҡ, ураҡ урыу, ашлыҡ урыу; началась жатва пшеницы бойҙай урағы башланды 2. (время уборки) ураҡ өҫтө, ураҡ; наступила жатва ураҡ етте 3. (урожай ) уңыш; богатая жатва бай уңыш
ЖАТВЕННЫЙ, -ая, -ое 1. ураҡ ...ы, урыу ...ы; жатвенный сезон ураҡ ваҡыты, ураҡ өҫтө 2. (служащий для жатвы) урғыс; жатвенная машина урғыс машина
ЖАТКА ж; с.-х. урғыс, иген урғыс
ЖАТЬ I несов. 1. һуғыу, ҡыҫыу; жать виноград йөҙөм һығыу; жать руку ҡулды ҡыҫыу 2. что и без доп. (быть тесным) ҡыҫыу; сапоги жмут в подъёме итектең алҡымы ҡыҫа 3. перен. , разг. (притеснять) ҡыҫыу, ҡыҫырыҡлау; жмут их хозяева уларҙы хужалары ҡыҫырыҡлайҙар
ЖАТЬ II несов. урыу; жать хлеб ашлыҡ урыу
ЖАТЬСЯ несов. 1. (съёживаться) бөршәйеү, көжрәйеү, ҡорошоу; жаться от холода һыуыҡ
тан көжрәйеү 2. (прижиматься) һырығыу, һырлығыу, һыйыныу; собака жалась к ногам эт аяҡҡа һырыҡты 3. разг. (колебаться) икеләнеү, аптырау, аптырабыраҡ тороу 4. разг. (скупиться ) һаранланыу, һыҡмырланыу
ЖБАН м яндау
ЖВАЧКА ж 1. (у животных) көйөш, көйшәм; корова пережёвывает жвачку һыйыр көйөшөн көйшәй 2. прост. һағыҙ ♦ жевать жвачку бер балыҡ башын сәйнәү, бер үк нәмәне тылҡыу
жвАчный, -ая, -ое 1. көйөшлө, көйшәүсе, көйшәмле; жвачные животные көйөшлө мал 2. в знач. сущ. жвачные мн.; зоол. көйшәүселәр; корова относится к жвачным һыйыр көйшәүселәргә ҡарай
ЖГУТ м жгут, бау; соломенный жгут һаламдан ишелгән бау; жгут для снопа көлтә бауы; накладывать жгут жгут һалыу
жгУтик м 1. уменьш. от жгут 2. зоол. еп, күҙәнәк (иц ябай төҙөлөшлө бер кцҙәнәк-леләрҙец хәрәкәт итец агзаһы)
жгУчий, -ая, -ее 1. (горячий) эҫе, ҡыҙыу, көйҙөргөс; жгучее солнце ҡыҙыу ҡояш 2. (причиняющий боль) бик ҡаты, әрнеткес, өтөп барған; жгучий холод бик ҡаты һыуыҡ 3. (мучительный ) асы, ныҡ, ҡаты, тәрән; жгучая тоска меня гложет асы һағыш йөрәгемде телә; жгучий стыд ныҡ оялыу; жгучие горести ҡаты хәсрәт ♦ жгучий брюнет сөм ҡара сәсле кеше; жгучий вопрос бик мөһим мәсьәлә
ЖДАТЬ несов. 1. кого-что, кого-чего көтөү, көтөп тороу; ждать поезд поезд көтөп тороу; ждать писем хат көтөү; ждать к ужину киске ашҡа көтөү 2. чего (надеяться) өмөтләнеү, өмөт итеү, көтөү; ждать награды бүләк көтөү ♦ время не ждёт ваҡыт тар; ждать не дождаться түҙемһеҙләнеп көтөү, көтә-көтә көтөк булыу; не ждать, не гадать көтмәгәндә, уйламағанда; того и жди көт тә тор (берәй насарлыҡ, хәцеф булганда әйтелә)
ЖЕ I и Ж союз 1. противит. ә, иһә; дом изнутри был оштукатурен, снаружи же обшит доской өй эстән һыланған, тыштан иһә таҡта менән көпләнгән ине 2. присоед. ә, бит; он не учёл обстановку того времени, обстановка же была тревожная шул мәлдәге донъя хәлдәрен ул иҫәпкә алманы, ә хәл бик хәүефле ине
ЖЕ II и Ж частица 1. (для усиления значения слова) инде, -сы/-се, уҡ, үк, һуң, бит; на первом же шагу беренсе аҙымда уҡ; когда же приедете? ҡасан киләһегеҙ һуң?; сядем же! ултырайыҡ инде!, ултырайыҡсы!; ушёл же киткән бит 2. после нареч. и мест. (подчёркивает сходство или постоянство чего-л.) уҡ, үк; тот же шулар уҡ; столько же шунса уҡ; тогда же шул мәлдә үк
316
ЖАРИТЬСЯ несов. 1. ҡурылыу, ҡыҙҙырылыу; рыба жарится балыҡ ҡурыла 2. разг. ҡыҙыныу; жариться на солнце ҡояшта ҡыҙыныу жАркий, -ая, -ое 1. эҫе, ҡыҙыу; жаркий день эҫе көн; жаркая баня ҡыҙыу мунса 2. перен. ҡыҙыу, ҡайнар; жаркий спор ҡыҙыу бәхәс; жаркий поцелуй ҡайнар үбеү 3. перен. ҡаты, көслө; жаркий бой ҡаты һуғыш
ЖАРКО 1. нареч. эҫе, ҡыҙыу итеп, ҡайнар; жарко натопить печь мейесте ҡыҙыу итеп яғыу 2. нареч.; перен. ҡыҙып, ҡыҙып китеп, ҡаты; жарко спорить ҡыҙып китеп бәхәсләшеү 3. в знач. сказ., безл. эҫе, ҡыҙыу; сегодня очень жарко бөгөн бик эҫе; мне жарко миңә эҫе
ЖАРКОЕ с ҡурҙаҡ, ҡурылған ит жарОвня ж ҡуҙ мейесе, мангал
ЖАРОВЫНОСЛИВЫЙ, -ая, -ое эҫегә сыҙамлы, ҡыҙыуға бирешмәгән; жаровыносливые растения эҫегә сыҙамлы үҫемлектәр
ЖАРОПОНИЖАЮЩИЙ, -ая, -ее 1. температураны төшөрә торған 2. в знач. сущ. жаропонижающее с температураны төшөрә торған дарыу
ЖАРОСТОЙКИЙ, -ая, -ое тех. утҡа сыҙамлы; жаростойкий металл утҡа сыҙамлы металл
ЖАРОТРУБНЫЙ: жаротрубный котёл тех. торбалы пар ҡаҙаны (эсендәге торбалар буйынса ҡыҙыу газ цтеп йылына торган пар ҡаҙаны)
ЖАРОУПОРНЫЙ, -ая, -ое тех. см. жаростойкий
ЖАР-ПТИЦА ж; фольк. ут-ҡош (бәхет ҡошо )
ЖАСМИН м йәсмин; цветок жасмина йәсмин сәскәһе
ЖАСМИННЫЙ и ЖАСМИНОВЫЙ, -ая, -ое йәсмин ...ы; жасминное масло йәсмин майы
ЖАТВА ж 1. (уборка хлебов) ураҡ, ураҡ урыу, ашлыҡ урыу; началась жатва пшеницы бойҙай урағы башланды 2. (время уборки) ураҡ өҫтө, ураҡ; наступила жатва ураҡ етте 3. (урожай ) уңыш; богатая жатва бай уңыш
ЖАТВЕННЫЙ, -ая, -ое 1. ураҡ ...ы, урыу ...ы; жатвенный сезон ураҡ ваҡыты, ураҡ өҫтө 2. (служащий для жатвы) урғыс; жатвенная машина урғыс машина
ЖАТКА ж; с.-х. урғыс, иген урғыс
ЖАТЬ I несов. 1. һуғыу, ҡыҫыу; жать виноград йөҙөм һығыу; жать руку ҡулды ҡыҫыу 2. что и без доп. (быть тесным) ҡыҫыу; сапоги жмут в подъёме итектең алҡымы ҡыҫа 3. перен. , разг. (притеснять) ҡыҫыу, ҡыҫырыҡлау; жмут их хозяева уларҙы хужалары ҡыҫырыҡлайҙар
ЖАТЬ II несов. урыу; жать хлеб ашлыҡ урыу
ЖАТЬСЯ несов. 1. (съёживаться) бөршәйеү, көжрәйеү, ҡорошоу; жаться от холода һыуыҡ
тан көжрәйеү 2. (прижиматься) һырығыу, һырлығыу, һыйыныу; собака жалась к ногам эт аяҡҡа һырыҡты 3. разг. (колебаться) икеләнеү, аптырау, аптырабыраҡ тороу 4. разг. (скупиться ) һаранланыу, һыҡмырланыу
ЖБАН м яндау
ЖВАЧКА ж 1. (у животных) көйөш, көйшәм; корова пережёвывает жвачку һыйыр көйөшөн көйшәй 2. прост. һағыҙ ♦ жевать жвачку бер балыҡ башын сәйнәү, бер үк нәмәне тылҡыу
жвАчный, -ая, -ое 1. көйөшлө, көйшәүсе, көйшәмле; жвачные животные көйөшлө мал 2. в знач. сущ. жвачные мн.; зоол. көйшәүселәр; корова относится к жвачным һыйыр көйшәүселәргә ҡарай
ЖГУТ м жгут, бау; соломенный жгут һаламдан ишелгән бау; жгут для снопа көлтә бауы; накладывать жгут жгут һалыу
жгУтик м 1. уменьш. от жгут 2. зоол. еп, күҙәнәк (иц ябай төҙөлөшлө бер кцҙәнәк-леләрҙец хәрәкәт итец агзаһы)
жгУчий, -ая, -ее 1. (горячий) эҫе, ҡыҙыу, көйҙөргөс; жгучее солнце ҡыҙыу ҡояш 2. (причиняющий боль) бик ҡаты, әрнеткес, өтөп барған; жгучий холод бик ҡаты һыуыҡ 3. (мучительный ) асы, ныҡ, ҡаты, тәрән; жгучая тоска меня гложет асы һағыш йөрәгемде телә; жгучий стыд ныҡ оялыу; жгучие горести ҡаты хәсрәт ♦ жгучий брюнет сөм ҡара сәсле кеше; жгучий вопрос бик мөһим мәсьәлә
ЖДАТЬ несов. 1. кого-что, кого-чего көтөү, көтөп тороу; ждать поезд поезд көтөп тороу; ждать писем хат көтөү; ждать к ужину киске ашҡа көтөү 2. чего (надеяться) өмөтләнеү, өмөт итеү, көтөү; ждать награды бүләк көтөү ♦ время не ждёт ваҡыт тар; ждать не дождаться түҙемһеҙләнеп көтөү, көтә-көтә көтөк булыу; не ждать, не гадать көтмәгәндә, уйламағанда; того и жди көт тә тор (берәй насарлыҡ, хәцеф булганда әйтелә)
ЖЕ I и Ж союз 1. противит. ә, иһә; дом изнутри был оштукатурен, снаружи же обшит доской өй эстән һыланған, тыштан иһә таҡта менән көпләнгән ине 2. присоед. ә, бит; он не учёл обстановку того времени, обстановка же была тревожная шул мәлдәге донъя хәлдәрен ул иҫәпкә алманы, ә хәл бик хәүефле ине
ЖЕ II и Ж частица 1. (для усиления значения слова) инде, -сы/-се, уҡ, үк, һуң, бит; на первом же шагу беренсе аҙымда уҡ; когда же приедете? ҡасан киләһегеҙ һуң?; сядем же! ултырайыҡ инде!, ултырайыҡсы!; ушёл же киткән бит 2. после нареч. и мест. (подчёркивает сходство или постоянство чего-л.) уҡ, үк; тот же шулар уҡ; столько же шунса уҡ; тогда же шул мәлдә үк
316