Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 385 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СИЛУЭТНЫЙ
СИДЯЧИЙ, -ая, -ее 1. ултырған, ултырып торған; сидячая птица ултырған ҡош 2. хәрәкәтһеҙ, әҙ хәрәкәтләнеүсән, ултырып эшләй торған; сидячая работа ултырып эшләй торған эш 3. ултырыу өсөн тәғәйенләнгән; сидячие места ултырыу өсөн тәғәйенләнгән урындар ♦ сидячие животные зоол. ултыраҡ хайуандар (диңгеҙ төптәрендә һыу аҫтарындагы ҡаялары, йәбешеп бер урында ҡуҙгалмай йәшәй торган тереклектәр — коралдар, полиптар һ. б.)
сиЕ с мест. см. сей
СИЕНИТ м сиенит (ал, ҡыҙыл, һоро төҫтәге кристаллик тау тоҡомо)
СИЕНИТОВЫЙ, -ая, -ое 1. сиенитлы, сиениты булған; сиенитовый массив сиенитлы массив 2. сиенит, сиениттан эшләнгән; сиенитовая облицОвка сиенит йөҙлөк
СИЕНСКИЙ: сиенская земля ҡуйы һары буяу (һынлы сәнгәттә ҡулланыла)
СИЗИФОВ: сизифов труд файҙаһыҙға (бушҡа) түгелгән көс
СИЗОВОРОНКА ж күк ҡарға
СИЗОКРЫЛЫЙ, -ая, -ое күк (күгелйем) ҡанатлы; сизокрылый голубь күк ҡанатлы күгәрсен сИзый, -ая, -ое буҙ, күгелйем, ҡарағусҡыл күк, күк, күкһел; сизый голубь күк күгәрсен; сизый туман күкһел томан
СИККАТИВ м; спец. сиккатив (май, буяу һәм лактарҙың кибецен тиҙләтә торган матдә)
сикомОр м сикомор (көньяҡта цҫкән емеш агасы)
СИЛА ж 1. көс, ғәйрәт, ҡөҙрәт, хәл, ҡеүәт, дарман; физическая сила физик көс; лишиться сил хәлдән тайыу; применять силу көс ҡулланыу; набраться сил көс туплау 2. һәләт, көс (рухи мөмкинлек ); умственная сила аҡыл һәләте; душевные силы рухи көстәр; сила воли ихтыяр көсө 3. (энергия, мощность) ҡеүәт, көс; центробежная сила үҙәктән ҡасыусы көс; сила тока ток көсө 4. көс, асыл, ҡеүә (нимәнеңдер булмышы); сила человека в его мудрости кешенең көсө уның аҡылында; сила слова һүҙҙең көсө; сила привычки ғәҙәт ҡеүәһе; сила коллектива коллектив көсө 5. ҡеүәт, көс (нимәнеңдер гәмәлләшец, сагылыу кимәле); сила взрыва шартлау ҡеүәте; сила ветра ел көсө; сила света яҡтылыҡ көсө; сила любви мөхәббәт көсө 6. (правомочность) көс, ғәмәл; закон вступил в силу закон ғәмәлгә инде; закон утратил силу закон көсөн юғалтҡан 7. обычно мн. силы көстәр; силы природы тәбиғәт көстәре; производительные силы етештереү көстәре 8. обычно мн. силы көстәр, хәрби ҡеүәт; вооружённые силы ҡораллы көстәр ♦ (быть) в силах көс етерлек, хәлдән килерлек; в силе көсөндә, үҙ көсөндә, ғәмәлдә; в силу арҡаһында, сәбәпле; от силы күп тигәндә, иң күбе; по мере сил ҡулдан (хәлдән) килгәнсә; по силе возможности прост. хәлдән килгән саҡлы, ҡулдан килгән хәтле, хәл ҡә-
385
ҙәренсә; сил нет, как прост. бик, үтә, сыҙап (түҙеп) торорлоҡ түгел; силою обстоятельств ниндәйҙер сәбәптәр арҡаһында; силою в (до, от ... до) миҡдарҙа, иҫәбеңдә, һан менән; через силу көстән тыш; что есть силы бөтә көскә
СИЛАЧ м бәһлеүән, үтә ғәйрәтле кеше
СИЛИКАТНЫЙ, -ая, -ое 1. силикат ...ы; силикатный завод силикат заводы; силикатная промышленность силикат сәнәғәте 2. силикаттан яһалған, силикат ...ы; силикатный клей силикат елеме
СИЛИКАТЫ мн. (ед. силикат м) силикаттар (1. составында кремнезём булган минералдарҙың дөйөм атамаһы 2. кцп кенә төҙөлөш һәм сәнәгәт материалдарының дөйөм атамаһы)
СИЛИКОЗ м; мед. силикоз (таш саңы йотоп эшләгән таусыларҙың цпкә ауырыуы)
СИЛИТЬСЯ несов.; разг. тырышыу, көсәнеү, көсәнеп маташыу
СИЛЛАБИЧЕСКИЙ, -ая, -ое лит. силлабик (баҫымды иҫәпкә алмай ижек һанына ҡоролган шигыр төҙөлөшө); силлабические стихи силлабик шиғырҙар
СИЛЛАБО-ТОНИЧЕСКИЙ, -ая, -ое лит. силлабо-тоник (ижек һанына һәм баҫымлы-ба-ҫымһыҙ ижектәрҙең сиратлаштырыуына ҡоролган шигыр төҙөлөшө); силлабо-тоническая система стихосложения шиғыр төҙөлөшөнөң силлабо-тоник системаһы
СИЛЛОГИЗМ м; лог. силлогизм (ике нигеҙҙән сыгып һыгымта яһауга ҡоролган фекерләц ысулы)
СИЛОВОЙ, -ая, -ое 1. спорт. көс талап итә торған; силовые упражнения көс талап итә торған күнегеүҙәр 2. физ., тех. көс ...ы, энергия биреү (тапшырыу) ...ы; силовое поле көс по-леһы; силовая станция энергия биреү станцияһы
СИЛОЙ и СИЛОЮ нареч. көсләп, ирекһеҙләп, мәжбүр итеп; силой увезти көсләп алып китеү
силОк м тоҙаҡ, тур; ставить силок тоҙаҡ һалыу (ҡороу); ловить силком тоҙаҡ менән тотоу
СИЛОМЕР м көс үлсәгес
СИЛОС м силос; закладка силоса силос һалыу; комбинированный силос ҡатнаш силос
СИЛОСНЫЙ, -ая, -ое силос ...ы; силосная яма силос соҡоро; силосные корма силос аҙыҡтары
СИЛОСОВАНИЕ с см. силосовать; силосование кукурузы кукурузды силослау
СИЛОСОВАТЬ сов., несов. силослау; силосовать ботву свёклы сөгөлдөр һабағын силослау
СИЛОСОУБОРОЧНЫЙ, -ая, -ое силос саба торған; силосоуборочные машины силос саба торған машиналар
СИЛУЭТ м 1. силуэт (берәй нәмәнең башҡа төҫтәге икенсе бер нәмә ерлегендә сагылышы) 2. шәүлә, силуэт; силуэты деревьев ағастар шәүләһе
СИЛУЭТНЫЙ, -ая, -ое силуэт ...ы; силуэтный фотоснимок силуэт фотоһүрәт
13 зак. 2.0007.06
СИДЯЧИЙ, -ая, -ее 1. ултырған, ултырып торған; сидячая птица ултырған ҡош 2. хәрәкәтһеҙ, әҙ хәрәкәтләнеүсән, ултырып эшләй торған; сидячая работа ултырып эшләй торған эш 3. ултырыу өсөн тәғәйенләнгән; сидячие места ултырыу өсөн тәғәйенләнгән урындар ♦ сидячие животные зоол. ултыраҡ хайуандар (диңгеҙ төптәрендә һыу аҫтарындагы ҡаялары, йәбешеп бер урында ҡуҙгалмай йәшәй торган тереклектәр — коралдар, полиптар һ. б.)
сиЕ с мест. см. сей
СИЕНИТ м сиенит (ал, ҡыҙыл, һоро төҫтәге кристаллик тау тоҡомо)
СИЕНИТОВЫЙ, -ая, -ое 1. сиенитлы, сиениты булған; сиенитовый массив сиенитлы массив 2. сиенит, сиениттан эшләнгән; сиенитовая облицОвка сиенит йөҙлөк
СИЕНСКИЙ: сиенская земля ҡуйы һары буяу (һынлы сәнгәттә ҡулланыла)
СИЗИФОВ: сизифов труд файҙаһыҙға (бушҡа) түгелгән көс
СИЗОВОРОНКА ж күк ҡарға
СИЗОКРЫЛЫЙ, -ая, -ое күк (күгелйем) ҡанатлы; сизокрылый голубь күк ҡанатлы күгәрсен сИзый, -ая, -ое буҙ, күгелйем, ҡарағусҡыл күк, күк, күкһел; сизый голубь күк күгәрсен; сизый туман күкһел томан
СИККАТИВ м; спец. сиккатив (май, буяу һәм лактарҙың кибецен тиҙләтә торган матдә)
сикомОр м сикомор (көньяҡта цҫкән емеш агасы)
СИЛА ж 1. көс, ғәйрәт, ҡөҙрәт, хәл, ҡеүәт, дарман; физическая сила физик көс; лишиться сил хәлдән тайыу; применять силу көс ҡулланыу; набраться сил көс туплау 2. һәләт, көс (рухи мөмкинлек ); умственная сила аҡыл һәләте; душевные силы рухи көстәр; сила воли ихтыяр көсө 3. (энергия, мощность) ҡеүәт, көс; центробежная сила үҙәктән ҡасыусы көс; сила тока ток көсө 4. көс, асыл, ҡеүә (нимәнеңдер булмышы); сила человека в его мудрости кешенең көсө уның аҡылында; сила слова һүҙҙең көсө; сила привычки ғәҙәт ҡеүәһе; сила коллектива коллектив көсө 5. ҡеүәт, көс (нимәнеңдер гәмәлләшец, сагылыу кимәле); сила взрыва шартлау ҡеүәте; сила ветра ел көсө; сила света яҡтылыҡ көсө; сила любви мөхәббәт көсө 6. (правомочность) көс, ғәмәл; закон вступил в силу закон ғәмәлгә инде; закон утратил силу закон көсөн юғалтҡан 7. обычно мн. силы көстәр; силы природы тәбиғәт көстәре; производительные силы етештереү көстәре 8. обычно мн. силы көстәр, хәрби ҡеүәт; вооружённые силы ҡораллы көстәр ♦ (быть) в силах көс етерлек, хәлдән килерлек; в силе көсөндә, үҙ көсөндә, ғәмәлдә; в силу арҡаһында, сәбәпле; от силы күп тигәндә, иң күбе; по мере сил ҡулдан (хәлдән) килгәнсә; по силе возможности прост. хәлдән килгән саҡлы, ҡулдан килгән хәтле, хәл ҡә-
385
ҙәренсә; сил нет, как прост. бик, үтә, сыҙап (түҙеп) торорлоҡ түгел; силою обстоятельств ниндәйҙер сәбәптәр арҡаһында; силою в (до, от ... до) миҡдарҙа, иҫәбеңдә, һан менән; через силу көстән тыш; что есть силы бөтә көскә
СИЛАЧ м бәһлеүән, үтә ғәйрәтле кеше
СИЛИКАТНЫЙ, -ая, -ое 1. силикат ...ы; силикатный завод силикат заводы; силикатная промышленность силикат сәнәғәте 2. силикаттан яһалған, силикат ...ы; силикатный клей силикат елеме
СИЛИКАТЫ мн. (ед. силикат м) силикаттар (1. составында кремнезём булган минералдарҙың дөйөм атамаһы 2. кцп кенә төҙөлөш һәм сәнәгәт материалдарының дөйөм атамаһы)
СИЛИКОЗ м; мед. силикоз (таш саңы йотоп эшләгән таусыларҙың цпкә ауырыуы)
СИЛИТЬСЯ несов.; разг. тырышыу, көсәнеү, көсәнеп маташыу
СИЛЛАБИЧЕСКИЙ, -ая, -ое лит. силлабик (баҫымды иҫәпкә алмай ижек һанына ҡоролган шигыр төҙөлөшө); силлабические стихи силлабик шиғырҙар
СИЛЛАБО-ТОНИЧЕСКИЙ, -ая, -ое лит. силлабо-тоник (ижек һанына һәм баҫымлы-ба-ҫымһыҙ ижектәрҙең сиратлаштырыуына ҡоролган шигыр төҙөлөшө); силлабо-тоническая система стихосложения шиғыр төҙөлөшөнөң силлабо-тоник системаһы
СИЛЛОГИЗМ м; лог. силлогизм (ике нигеҙҙән сыгып һыгымта яһауга ҡоролган фекерләц ысулы)
СИЛОВОЙ, -ая, -ое 1. спорт. көс талап итә торған; силовые упражнения көс талап итә торған күнегеүҙәр 2. физ., тех. көс ...ы, энергия биреү (тапшырыу) ...ы; силовое поле көс по-леһы; силовая станция энергия биреү станцияһы
СИЛОЙ и СИЛОЮ нареч. көсләп, ирекһеҙләп, мәжбүр итеп; силой увезти көсләп алып китеү
силОк м тоҙаҡ, тур; ставить силок тоҙаҡ һалыу (ҡороу); ловить силком тоҙаҡ менән тотоу
СИЛОМЕР м көс үлсәгес
СИЛОС м силос; закладка силоса силос һалыу; комбинированный силос ҡатнаш силос
СИЛОСНЫЙ, -ая, -ое силос ...ы; силосная яма силос соҡоро; силосные корма силос аҙыҡтары
СИЛОСОВАНИЕ с см. силосовать; силосование кукурузы кукурузды силослау
СИЛОСОВАТЬ сов., несов. силослау; силосовать ботву свёклы сөгөлдөр һабағын силослау
СИЛОСОУБОРОЧНЫЙ, -ая, -ое силос саба торған; силосоуборочные машины силос саба торған машиналар
СИЛУЭТ м 1. силуэт (берәй нәмәнең башҡа төҫтәге икенсе бер нәмә ерлегендә сагылышы) 2. шәүлә, силуэт; силуэты деревьев ағастар шәүләһе
СИЛУЭТНЫЙ, -ая, -ое силуэт ...ы; силуэтный фотоснимок силуэт фотоһүрәт
13 зак. 2.0007.06