Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 427 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
СОЙТИСЬ
СОЗИДАТЬСЯ несов.; высок. 1. барлыҡҡа килеү, тыуыу, яһалыу, төҙөлөү, ижад ителеү; созидался идеальный образ идеаль образ барлыҡҡа килде 2. страд. от созидать
СОЗНАВАТЬ несов. что 1. таныу, аңлау, төшөнөү; сознавать опасность ҡурҡыныс барлығын аңлау; сознавать свою вину үҙ ғәйебеңде таныу 2. (обладать сознанием, воспринимать сознательно ) асылына (мәғәнәһенә) төшөнөү, аңлау, танып (аңлап) белеү (өйрәнеү); ребёнок сознаёт окружающее бала тирә-йүнде танып белә
СОЗНАВАТЬСЯ несов. 1. в чём и без доп. таныу, йәшермәү, дөрөҫөн әйтеп (һөйләп) биреү; сознаваться в своей вине үҙ ғәйебеңде таныу 2. страд. от сознавать
СОЗНАНИЕ с 1. аң, һуш, иҫ; потерять сознание аңды юғалтыу, һуштан яҙыу; быть без сознания һушһыҙ булыу 2. филос. аң; бытие определяет сознание аң йәшәйеш менән билдәләнә; общественное сознание ижтимағи аң 3. аңлау, төшөнөү, белеп тороу; сознание своего долга үҙ бурысыңды аңлау; сознание своей правоты үҙеңдең хаҡлығыңды белеп тороу
СОЗНАТЕЛЬНОСТЬ ж 1. аңлылыҡ; политическая сознательность рабочих эшселәрҙең сәйәси аңлылығы 2. белә тороп, аңлы рәүештә (эшләнеү); сознательность действий аңлы рәүештә эшләү 3. аң; работать с сознательностью аң менән эшләү
СОЗНАТЕЛЬНЫЙ, -ая, -ое 1. аңлы, аңы булған, зиһенле, зиһене булған, аңлаған; сознательный ученик аңлы уҡыусы; сознательное отношение к учёбе уҡыуға аңлы мөнәсәбәт 2. (преднамеренный) күрәләтә (белә тороп, аңлы рәүештә) эшләнгән; сознательный обман күрәләтә эшләнгән алдыҡ
СОЗНАТЬ сов. см. сознавать 1
СОЗНАТЬСЯ сов. см. сознаваться 1
СОЗРЕВАНИЕ с см. созревать; созревание плодов емештәрҙең өлгөрөүе; духовное созревание рухи яҡтан өлгөрөү
СОЗРЕВАТЬ несов. см. созреть
созрЕть сов. 1. бешеү, өлгөрөү, етеү; пшеница созрела бойҙай өлгөргән 2. (о человеке) буйға етеү, балиғ булыу, йәше етеү; Юноша уже созрел егет балиғ булған инде 3. перен. (сложиться ) өлгөрөү, әҙер булып (формалашып) етеү; решение созрело ҡарар өлгөрҙө 4. спец. өлгөрөү, (файҙаланырға) әҙер булыу; вино созрело шарап өлгөргән
СОЗЫВ м см. созвать — созывать; созыв съезда писателей яҙыусылар съезын саҡырыу
СОЗЫВАТЬ несов. см. созвать
СОЗЫВАТЬСЯ несов. страд. от созывать
СОИЗВОЛЕНИЕ с; книжн., уст. рөхсәт, ризалыҡ; с вашего соизволения һеҙҙең рөхсәтегеҙ менән
СОИЗВОЛИТЬ сов. с неопр.; книжн., уст. теләү, теләк белдереү, риза булыу, рәхим итеү; он соизволил прийти ул рәхим итеп килде
СОИЗВОЛЯТЬ несов. см. соизволить
СОИЗМЕРЕНИЕ с см. соизмерить — соизмерять
СОИЗМЕРИМОСТЬ ж 1. үлсәнмәлек; соизмеримость величин дәүмәлдәрҙең үлсәнмәлеге 2. сағыштырмалылыҡ; соизмеримость понятий төшөнсәләрҙең сағыштырмалылығы
СОИЗМЕРИМЫЙ, -ая, -ое 1. үлсәнмәле; соизмеримые величины үлсәнмәле дәүмәлдәр 2. сағыштырмалы; соизмеримые понятия сағыштырмалы төшөнсәләр
СОИЗМЕРИТЬ сов. что үлсәп ҡарау, сағыштырыу; соизмерить виды труда хеҙмәт төрҙәрен сағыштырыу
СОИЗМЕРЯТЬ несов. см. соизмерить
СОИЗМЕРЯТЬСЯ несов. страд. от соизмерять
СОИМЕННЫЙ, -ая, -ое книжн. исемдәш
СОИСКАНИЕ с дәғүә итеү; соискание учёной степени ғилми дәрәжәгә дәғүә итеү
СОИСКАТЕЛЬ м и СОИСКАТЕЛЬНИЦА ж дәғүә итеүсе, конкурста ҡатнашыусы; соискатель степени доктора наук фән докторы дәрәжәһенә дәғүә итеүсе; соискатель премии премияға дәғүә итеүсе
СОЙКА ж бараба, суҡ турғай
сойтИ сов. 1. с чего төшөү; сойти с горы тауҙан төшөү; сойти с лошади аттан төшөү 2. на что; перен. (спуститься) төшөү, солғап алыу; на землю сошла ночь ер өҫтөнә ҡараңғы төштө 3. с чего (соскочить при движении) сығыу, төшөү; поезд сошёл с рельсов поезд рельстан сыҡҡан 4. с чего тайпылыу, ситкә тайшаныу, ситкә сығыу (китеү); сойти с тропинки һуҡмаҡтан тайпылыу; сойти с дороги юлдан ситкә сығыу 5. с чего бөтөү, юҡ булыу, юғалыу; снег сошёл с полей баҫыуҙарҙа ҡар бөткән 6. с чего и без доп. һыҙырылып (ҡубып) төшөү, төшөү; со стены сошла краска стенанан буяу ҡубып төшкән; с пальца сошла кожа бармаҡтың тиреһе һыҙырылып төшкән 7. ҡайтыу, кәмеү, әҙәйеү; вода сошла һыу ҡайтҡан 8. за кого-что ярау, торорлоҡ (ярарлыҡ) булыу, тор; сойти за молодого йәштәргә торорлоҡ ♦ сойдет (и так) былай ҙа ярар; сойти на нет юҡҡа сығыу; сойти с рук язаһыҙ ҡалыу (берәй ярамаган эш тураһында); сойти со сцены см. сцена; сойти в могилу ҡәбергә (гүргә) кереү; сойти с ума аҡылдан яҙыу (шашыу); сойти с дистанции см. дистанция
СОЙТИСЬ сов. 1. (встретиться) осрашыу, тап булышыу; сойтись на дороге юлда осрашыу; сошлись два друга ике дуҫ тап булышты 2. (собраться ) йыйылышыу, йыйылыу; гостей сошлось много ҡунаҡтар күп йыйылды 3. (сдру-
427
СОЗИДАТЬСЯ несов.; высок. 1. барлыҡҡа килеү, тыуыу, яһалыу, төҙөлөү, ижад ителеү; созидался идеальный образ идеаль образ барлыҡҡа килде 2. страд. от созидать
СОЗНАВАТЬ несов. что 1. таныу, аңлау, төшөнөү; сознавать опасность ҡурҡыныс барлығын аңлау; сознавать свою вину үҙ ғәйебеңде таныу 2. (обладать сознанием, воспринимать сознательно ) асылына (мәғәнәһенә) төшөнөү, аңлау, танып (аңлап) белеү (өйрәнеү); ребёнок сознаёт окружающее бала тирә-йүнде танып белә
СОЗНАВАТЬСЯ несов. 1. в чём и без доп. таныу, йәшермәү, дөрөҫөн әйтеп (һөйләп) биреү; сознаваться в своей вине үҙ ғәйебеңде таныу 2. страд. от сознавать
СОЗНАНИЕ с 1. аң, һуш, иҫ; потерять сознание аңды юғалтыу, һуштан яҙыу; быть без сознания һушһыҙ булыу 2. филос. аң; бытие определяет сознание аң йәшәйеш менән билдәләнә; общественное сознание ижтимағи аң 3. аңлау, төшөнөү, белеп тороу; сознание своего долга үҙ бурысыңды аңлау; сознание своей правоты үҙеңдең хаҡлығыңды белеп тороу
СОЗНАТЕЛЬНОСТЬ ж 1. аңлылыҡ; политическая сознательность рабочих эшселәрҙең сәйәси аңлылығы 2. белә тороп, аңлы рәүештә (эшләнеү); сознательность действий аңлы рәүештә эшләү 3. аң; работать с сознательностью аң менән эшләү
СОЗНАТЕЛЬНЫЙ, -ая, -ое 1. аңлы, аңы булған, зиһенле, зиһене булған, аңлаған; сознательный ученик аңлы уҡыусы; сознательное отношение к учёбе уҡыуға аңлы мөнәсәбәт 2. (преднамеренный) күрәләтә (белә тороп, аңлы рәүештә) эшләнгән; сознательный обман күрәләтә эшләнгән алдыҡ
СОЗНАТЬ сов. см. сознавать 1
СОЗНАТЬСЯ сов. см. сознаваться 1
СОЗРЕВАНИЕ с см. созревать; созревание плодов емештәрҙең өлгөрөүе; духовное созревание рухи яҡтан өлгөрөү
СОЗРЕВАТЬ несов. см. созреть
созрЕть сов. 1. бешеү, өлгөрөү, етеү; пшеница созрела бойҙай өлгөргән 2. (о человеке) буйға етеү, балиғ булыу, йәше етеү; Юноша уже созрел егет балиғ булған инде 3. перен. (сложиться ) өлгөрөү, әҙер булып (формалашып) етеү; решение созрело ҡарар өлгөрҙө 4. спец. өлгөрөү, (файҙаланырға) әҙер булыу; вино созрело шарап өлгөргән
СОЗЫВ м см. созвать — созывать; созыв съезда писателей яҙыусылар съезын саҡырыу
СОЗЫВАТЬ несов. см. созвать
СОЗЫВАТЬСЯ несов. страд. от созывать
СОИЗВОЛЕНИЕ с; книжн., уст. рөхсәт, ризалыҡ; с вашего соизволения һеҙҙең рөхсәтегеҙ менән
СОИЗВОЛИТЬ сов. с неопр.; книжн., уст. теләү, теләк белдереү, риза булыу, рәхим итеү; он соизволил прийти ул рәхим итеп килде
СОИЗВОЛЯТЬ несов. см. соизволить
СОИЗМЕРЕНИЕ с см. соизмерить — соизмерять
СОИЗМЕРИМОСТЬ ж 1. үлсәнмәлек; соизмеримость величин дәүмәлдәрҙең үлсәнмәлеге 2. сағыштырмалылыҡ; соизмеримость понятий төшөнсәләрҙең сағыштырмалылығы
СОИЗМЕРИМЫЙ, -ая, -ое 1. үлсәнмәле; соизмеримые величины үлсәнмәле дәүмәлдәр 2. сағыштырмалы; соизмеримые понятия сағыштырмалы төшөнсәләр
СОИЗМЕРИТЬ сов. что үлсәп ҡарау, сағыштырыу; соизмерить виды труда хеҙмәт төрҙәрен сағыштырыу
СОИЗМЕРЯТЬ несов. см. соизмерить
СОИЗМЕРЯТЬСЯ несов. страд. от соизмерять
СОИМЕННЫЙ, -ая, -ое книжн. исемдәш
СОИСКАНИЕ с дәғүә итеү; соискание учёной степени ғилми дәрәжәгә дәғүә итеү
СОИСКАТЕЛЬ м и СОИСКАТЕЛЬНИЦА ж дәғүә итеүсе, конкурста ҡатнашыусы; соискатель степени доктора наук фән докторы дәрәжәһенә дәғүә итеүсе; соискатель премии премияға дәғүә итеүсе
СОЙКА ж бараба, суҡ турғай
сойтИ сов. 1. с чего төшөү; сойти с горы тауҙан төшөү; сойти с лошади аттан төшөү 2. на что; перен. (спуститься) төшөү, солғап алыу; на землю сошла ночь ер өҫтөнә ҡараңғы төштө 3. с чего (соскочить при движении) сығыу, төшөү; поезд сошёл с рельсов поезд рельстан сыҡҡан 4. с чего тайпылыу, ситкә тайшаныу, ситкә сығыу (китеү); сойти с тропинки һуҡмаҡтан тайпылыу; сойти с дороги юлдан ситкә сығыу 5. с чего бөтөү, юҡ булыу, юғалыу; снег сошёл с полей баҫыуҙарҙа ҡар бөткән 6. с чего и без доп. һыҙырылып (ҡубып) төшөү, төшөү; со стены сошла краска стенанан буяу ҡубып төшкән; с пальца сошла кожа бармаҡтың тиреһе һыҙырылып төшкән 7. ҡайтыу, кәмеү, әҙәйеү; вода сошла һыу ҡайтҡан 8. за кого-что ярау, торорлоҡ (ярарлыҡ) булыу, тор; сойти за молодого йәштәргә торорлоҡ ♦ сойдет (и так) былай ҙа ярар; сойти на нет юҡҡа сығыу; сойти с рук язаһыҙ ҡалыу (берәй ярамаган эш тураһында); сойти со сцены см. сцена; сойти в могилу ҡәбергә (гүргә) кереү; сойти с ума аҡылдан яҙыу (шашыу); сойти с дистанции см. дистанция
СОЙТИСЬ сов. 1. (встретиться) осрашыу, тап булышыу; сойтись на дороге юлда осрашыу; сошлись два друга ике дуҫ тап булышты 2. (собраться ) йыйылышыу, йыйылыу; гостей сошлось много ҡунаҡтар күп йыйылды 3. (сдру-
427