Урыҫса-башҡортса һүҙлек, З. Ғ. Ураҡсин редакцияһында. II том. 606 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ХОЛОДНЫЙ
ХОЛОДНЫЙ, -ая, -ое 1. һалҡын, һыуыҡ, өшәнес; холодный ветер һалҡын ел; холодная вода һыуыҡ һыу; холодная осень һалҡын көҙ 2. (об одежде) йоҡа; холодное пальто йоҡа пальто 3. яғылмай (йылытылмай) торған, һалҡын; холодная дача йылытылмай торған дача 4. (остывший) һыуыҡ; холодный чай һыуыҡ сәй 5. перен. һалҡын, илтифатһыҙ; холодный взгляд һалҡын ҡараш 6. в знач. сущ. холодное с см. заливное; рыбное холодное балыҡ ҡойҡаһы 7. (находящийся в направлении к полюсу) һалҡын; холодный пояс һалҡын бүлкәт 8. перен . (лишённый страстности) һалҡын, дәртһеҙ; холодное сердце һалҡын йөрәк 9. (производимый без нагревания) ҡыҙҙырмай, һалҡын килеш; холодная обработка металлов металдарҙы һалҡын килеш эшкәртеү ♦ “холодная война” “һалҡын һуғыш”; холодное оружие һалҡын ҡорал
ХОЛОДОК м; разг. 1. һалҡын, еләҫ; утренний холодок иртәнге һалҡын 2. һалҡынса (еләҫ) урын; сидеть в холодке еләҫ урында ултырыу 3. (ощущение лёгкого озноба) ҡалтыраныу; по телу пробежал холодок тән ҡалтыранып ҡуйҙы 4. перен. (отчуждённость, равнодушие) ситләшеү, һалҡынлыҡ; холодок в отношениях мөнәсәбәттәрҙәге һалҡынлыҡ
ХОЛОДОСТОЙКИЙ, -ая, -ое һыуыҡҡа сыҙамлы, һалҡынға бирешмәүсән
ХОЛОДОСТОЙКОСТЬ ж: һалҡынға сыҙамлыҡ
холОп м 1. ист. ҡол, холоп (Боронғо Руста) 2. уст. холоп (крепостной крәҫтиән, хеҙмәтсе) 3. перен., презр. (прислужник) ҡол, ҡуштан, ялағай
ХОЛОПСКИЙ, -ая, -ое 1. ист., уст. ҡолдарса, холоптарса, ҡол ...ы; холопское житьё ҡолдарса йәшәйеш 2. презр. ҡуштан, ялағай, ҡол ...ы
ХОЛОПСТВО с 1. ист., уст. (состояние холопа ) ҡоллоҡ, холоплыҡ 2. собир.; ист., уст. ҡолдар, холоптар 3. перен., презр. (раболепство ) ярамһаҡлыҡ, түбәнһенеү, баш эйеү
ХОЛОПСТВОВАТЬ несов., презр. (раболепствовать ) ҡуштанланыу, ярамһаҡланыу
ХОЛОСТИТЬ несов. кого көйҙөр(т)өү, бестереү, һылыула(ты)у; холостить жеребца айғырҙы һылыулау
ХОЛОСТОЙ, -ая, -ое 1. (о неженатом мужчине ) буйҙаҡ, өйләнмәгән егет; (о незамужней женщине) кейәүгә сыҡмаған ҡыҙ 2. буйҙаҡ(тар) ...ы; холостая компания буйҙаҡтар төркөмө 3. буйҙаҡ, яңғыҙаҡ; холостая жизнь яңғыҙаҡ тормош 4. тех. буш(ҡа), ҡоролай; холостой ход трансформатора трансформаторҙың бушҡа эшләүе 5. воен. йәҙрәһеҙ, пуляһыҙ; холостые патроны пуляһыҙ патрондар 6. с. -х. тыу; холостой колос тыу башаҡ; холостая кобыла тыу бейә
ХОЛОСТЯК м буйҙаҡ, өйләнмәгән ир-егет; холостячка ж; прост. ирһеҙ ҡатын-ҡыҙ; старый холостяк ҡарт буйҙаҡ
ХОЛОСТЯЦКИЙ, -ая, -ое разг. буйҙаҡ, буйҙаҡтар) ...ы, яңғыҙаҡ; холостяцкая жизнь буйҙаҡ тормош
ХОЛОЩЕНИЕ с см. холостить
ХОЛОЩЁНЫЙ, -ая, -ое көйҙөртөлгән, бестерелгән, һылыулатылған
ХОЛСТ м 1. (ткань) киндер; небелёный холст ағартылмаған киндер 2. жив. картина (киндергә төшөрөлгән рәсем); холсты Репина Репин картиналары
ХОЛСТИНА ж см. холст; мешок из холстины киндер тоҡ
холУй м и ХОЛУЙКА ж; прост. 1. уст. (слуга ) хеҙмәтсе, ялсы 2. бран., презр. ҡуштан, ялағай
ХОЛУЙСТВОВАТЬ несов.; презр. ҡуштанланыу, ялағайланыу, ярамһаҡланыу
ХОЛЩОВЫЙ, -ая, -ое киндер; холщовый мешок киндер тоҡ
хомУт м 1. ҡамыт; (для быков) юрмы; (для верблюдов) шүркә; кожаный хомут ҡайыш ҡамыт; надеть хомут юрмы кейҙереү 2. перен., разг. ҡамыт 3. тех. элмәк, беркетмә, ҡыҫа; хомут нажимной ҡыҫыу элмәге ♦ надеть (себе) хомут (на шею) ҡамыт кейеү (цҙецә мәшәҡәт өҫтәц)
хомутина ж мөйәт; лыковая хомутина йү-кә мөйәт
хомЯк м алйырҙан, ала ирлән
ХОМЯЧИЙ, -ья, -ье алйырҙан ...ы; хомячья нора алйырҙан өңө
ХОР м 1. хор; детский хор балалар хоры 2. в знач. нареч. хором күмәкләшеп, хор менән, бер тауыштан; петь хором күмәкләшеп йырлау; отвечать хором бер тауыштан яуап биреү
ХОРАЛ м хорал (протестанттарҙа һәм католиктарҙа кцп тауышлы йыр, шундай формала музыкаль пьеса); хоралы Баха Бах хоралдары
хорватский, -ая, -ое хорват ...ы, Хорватия ...ы; хорватский народ хорват халҡы
ХОРВАТЫ мн. хорваттар, хорват халҡы // ед. хорват м хорват ир-аты; хорватка ж хорват ҡатын-ҡыҙы
хОрда ж 1. мат. хорда (кәкре һыҙыҡтыц ике нөктәһен тоташтырыусы тура һыҙыҡ); хорда окружности әйләнәнең хордаһы 2. зоол. арҡа һөйәге
ХОРДОВЫЙ, -ая, -ое зоол. 1. арҡа һөйәкле 2. в знач. сущ. хордовые мн. арҡа һөйәклеләр (хайуандар тибы)
хорЕй i м; лит. хорей (шиғыр цлсәме)
хорЕй II м (длинный шест) ҡолға (санаға егелгән боландарҙы йәки эттәрҙе ҡыуыу өсөн оҙон таяҡ)
ХОРЁК м көҙән
ХОРЕОГРАФ м хореограф (бейец сәнғәте белгесе)
ХОРЕОГРАФИЧЕСКИЙ, -ая, -ое хореография ...ы, хореографик; хореографическое искусство хореография сәнғәте
606
ХОЛОДНЫЙ, -ая, -ое 1. һалҡын, һыуыҡ, өшәнес; холодный ветер һалҡын ел; холодная вода һыуыҡ һыу; холодная осень һалҡын көҙ 2. (об одежде) йоҡа; холодное пальто йоҡа пальто 3. яғылмай (йылытылмай) торған, һалҡын; холодная дача йылытылмай торған дача 4. (остывший) һыуыҡ; холодный чай һыуыҡ сәй 5. перен. һалҡын, илтифатһыҙ; холодный взгляд һалҡын ҡараш 6. в знач. сущ. холодное с см. заливное; рыбное холодное балыҡ ҡойҡаһы 7. (находящийся в направлении к полюсу) һалҡын; холодный пояс һалҡын бүлкәт 8. перен . (лишённый страстности) һалҡын, дәртһеҙ; холодное сердце һалҡын йөрәк 9. (производимый без нагревания) ҡыҙҙырмай, һалҡын килеш; холодная обработка металлов металдарҙы һалҡын килеш эшкәртеү ♦ “холодная война” “һалҡын һуғыш”; холодное оружие һалҡын ҡорал
ХОЛОДОК м; разг. 1. һалҡын, еләҫ; утренний холодок иртәнге һалҡын 2. һалҡынса (еләҫ) урын; сидеть в холодке еләҫ урында ултырыу 3. (ощущение лёгкого озноба) ҡалтыраныу; по телу пробежал холодок тән ҡалтыранып ҡуйҙы 4. перен. (отчуждённость, равнодушие) ситләшеү, һалҡынлыҡ; холодок в отношениях мөнәсәбәттәрҙәге һалҡынлыҡ
ХОЛОДОСТОЙКИЙ, -ая, -ое һыуыҡҡа сыҙамлы, һалҡынға бирешмәүсән
ХОЛОДОСТОЙКОСТЬ ж: һалҡынға сыҙамлыҡ
холОп м 1. ист. ҡол, холоп (Боронғо Руста) 2. уст. холоп (крепостной крәҫтиән, хеҙмәтсе) 3. перен., презр. (прислужник) ҡол, ҡуштан, ялағай
ХОЛОПСКИЙ, -ая, -ое 1. ист., уст. ҡолдарса, холоптарса, ҡол ...ы; холопское житьё ҡолдарса йәшәйеш 2. презр. ҡуштан, ялағай, ҡол ...ы
ХОЛОПСТВО с 1. ист., уст. (состояние холопа ) ҡоллоҡ, холоплыҡ 2. собир.; ист., уст. ҡолдар, холоптар 3. перен., презр. (раболепство ) ярамһаҡлыҡ, түбәнһенеү, баш эйеү
ХОЛОПСТВОВАТЬ несов., презр. (раболепствовать ) ҡуштанланыу, ярамһаҡланыу
ХОЛОСТИТЬ несов. кого көйҙөр(т)өү, бестереү, һылыула(ты)у; холостить жеребца айғырҙы һылыулау
ХОЛОСТОЙ, -ая, -ое 1. (о неженатом мужчине ) буйҙаҡ, өйләнмәгән егет; (о незамужней женщине) кейәүгә сыҡмаған ҡыҙ 2. буйҙаҡ(тар) ...ы; холостая компания буйҙаҡтар төркөмө 3. буйҙаҡ, яңғыҙаҡ; холостая жизнь яңғыҙаҡ тормош 4. тех. буш(ҡа), ҡоролай; холостой ход трансформатора трансформаторҙың бушҡа эшләүе 5. воен. йәҙрәһеҙ, пуляһыҙ; холостые патроны пуляһыҙ патрондар 6. с. -х. тыу; холостой колос тыу башаҡ; холостая кобыла тыу бейә
ХОЛОСТЯК м буйҙаҡ, өйләнмәгән ир-егет; холостячка ж; прост. ирһеҙ ҡатын-ҡыҙ; старый холостяк ҡарт буйҙаҡ
ХОЛОСТЯЦКИЙ, -ая, -ое разг. буйҙаҡ, буйҙаҡтар) ...ы, яңғыҙаҡ; холостяцкая жизнь буйҙаҡ тормош
ХОЛОЩЕНИЕ с см. холостить
ХОЛОЩЁНЫЙ, -ая, -ое көйҙөртөлгән, бестерелгән, һылыулатылған
ХОЛСТ м 1. (ткань) киндер; небелёный холст ағартылмаған киндер 2. жив. картина (киндергә төшөрөлгән рәсем); холсты Репина Репин картиналары
ХОЛСТИНА ж см. холст; мешок из холстины киндер тоҡ
холУй м и ХОЛУЙКА ж; прост. 1. уст. (слуга ) хеҙмәтсе, ялсы 2. бран., презр. ҡуштан, ялағай
ХОЛУЙСТВОВАТЬ несов.; презр. ҡуштанланыу, ялағайланыу, ярамһаҡланыу
ХОЛЩОВЫЙ, -ая, -ое киндер; холщовый мешок киндер тоҡ
хомУт м 1. ҡамыт; (для быков) юрмы; (для верблюдов) шүркә; кожаный хомут ҡайыш ҡамыт; надеть хомут юрмы кейҙереү 2. перен., разг. ҡамыт 3. тех. элмәк, беркетмә, ҡыҫа; хомут нажимной ҡыҫыу элмәге ♦ надеть (себе) хомут (на шею) ҡамыт кейеү (цҙецә мәшәҡәт өҫтәц)
хомутина ж мөйәт; лыковая хомутина йү-кә мөйәт
хомЯк м алйырҙан, ала ирлән
ХОМЯЧИЙ, -ья, -ье алйырҙан ...ы; хомячья нора алйырҙан өңө
ХОР м 1. хор; детский хор балалар хоры 2. в знач. нареч. хором күмәкләшеп, хор менән, бер тауыштан; петь хором күмәкләшеп йырлау; отвечать хором бер тауыштан яуап биреү
ХОРАЛ м хорал (протестанттарҙа һәм католиктарҙа кцп тауышлы йыр, шундай формала музыкаль пьеса); хоралы Баха Бах хоралдары
хорватский, -ая, -ое хорват ...ы, Хорватия ...ы; хорватский народ хорват халҡы
ХОРВАТЫ мн. хорваттар, хорват халҡы // ед. хорват м хорват ир-аты; хорватка ж хорват ҡатын-ҡыҙы
хОрда ж 1. мат. хорда (кәкре һыҙыҡтыц ике нөктәһен тоташтырыусы тура һыҙыҡ); хорда окружности әйләнәнең хордаһы 2. зоол. арҡа һөйәге
ХОРДОВЫЙ, -ая, -ое зоол. 1. арҡа һөйәкле 2. в знач. сущ. хордовые мн. арҡа һөйәклеләр (хайуандар тибы)
хорЕй i м; лит. хорей (шиғыр цлсәме)
хорЕй II м (длинный шест) ҡолға (санаға егелгән боландарҙы йәки эттәрҙе ҡыуыу өсөн оҙон таяҡ)
ХОРЁК м көҙән
ХОРЕОГРАФ м хореограф (бейец сәнғәте белгесе)
ХОРЕОГРАФИЧЕСКИЙ, -ая, -ое хореография ...ы, хореографик; хореографическое искусство хореография сәнғәте
606